چکیده:
مقاله پیش رو در پی آن است که زیبایی فنون بیانی سـخنان امـام رضـ ا(ع ) را در کتـاب صحیفه الرضا آشکار سازد. این صحیفه دربردارندة بخشی از میراث گران بهایی است که امـام رضا(ع ) به جای گذارده اند؛ آن بزرگوار در این اثر، مبادی اسلام و ارزش های اخلاقی را به واسطه سخنانی مملو از تصاویر بدیعی بیان می کنند. امام رضا(ع ) فنون بـدیعی مخ تلـف را همچـون : جناس ، سجع ، ازدواج و... در سخن خویش به کار گرفته اند، ایشان سعی نموده اند بـا کمـک این صور بدیعی بر عمق معنی و تاثیرگذاری کلام خویش بر مخاطب بیافزایند و در این راه ظرفیت های تعبیری و الهام بخشی را که این فنون بر سخن می افزایـد و زیبـایی آن را فزونـ ی می بخشد به کار گرفته اند؛ بی آنکه با سخنان دینی خود از ذخیرة معنوی ـ دینی خـود فاصـله بگیرند. نویسندگان مقاله با پژوهشی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، تصاویر بدیعی و اهمیت و تاثیر آنها را بر القای بهتر کلام و مفهوم بررسی می کند، در ایـن راه از نمونـه هـایی از صحیفه الرضا بهره برده می شود تا اینکه پرده از چهرة زیبایی های این صحیفه برگیرند.
خلاصه ماشینی:
وجود سجع در کلام امام را بدین صورت بیان می کنیم : سجع متوازی همراهی لفظ آخر از ابتدای پاراگراف اول با کلمۀ آخـر از پـاراگراف دوم در لفـظ و وزن و روی می باشد (أبوالعدوس ، ١٤٢٧ق : ٢٨٩) و از شاهد مثال های آن در صحیفه عبارت اند از: ـ من مشارق الأرض و مغاربها وبرها و بحرها و سهلها و جبلها (قیومی إصفهانی ،١٣٧٨ش : ٥٦)؛ ـ اللهم یا فارج الهم وکاشف الغم (همان : ١٣٢)؛ ـ یا ماجد یا کریم ، یا واحد ویا کریم (همان : ١٣٤).
سجع مرصع آن است که الفاظ موجود در هر دو پاراگراف از نظر وزن و قافیه همگون باشند، از مثال های این صنعت بدیعی در صحیفه عبارت اند از: ـ اللهم وطهر منهم بلادک وأشف منهم عبادک وأعز به المؤمنین وأحی به سنن المرسـلین (قیومی إصـفها نی ، ١٣٧٨ش : ٥٦)؛ ـ أسألک کفایۀ الأذی ، والعافیۀ والشفاء، والنصر علی الأعداء، والتوفیق لما تحب و ترضی (همان : ١٣٨).
٥. استقصاء به این صنعت استیفاء نیز گفته می شود و آن بدین صورت است که گوینده ، همـۀ اجـزای یک چیز را همان گونه که شایستۀ آن باشد بیان کند (محمودیاسـین ، ١٤١٨ق : ٢٣٥)، شـواهد این صنعت در کلام حضرت بسیار وجود دارد از جمله : ـ سبحان خالق الارضین : سبحان خالق الریاح والنبات ، سبحان خالق الحیاة والمـوت ، سـبحان خـالق الثـری والفلوات (قیومی إصفهانی ، ١٣٧٨ش : ٤٠)؛ حضرت در این مورد تمام مخلوقات خدا را جمع نموده است ، البته صنعت مراعات نظیـر نیز در این مثال دیده می شود.