چکیده:
تحلیل و طبقه بندی مناطق روستایی استان های کشور بر اساس شاخص توسعه انسانی
تقوایی مسعود*
* دانشگاه اصفهان
در پی ناکار آمد بودن شاخص ها در تبیین رشد و توسعه برای اولین بار در سال 1990 در گزارش برنامه عمران ملل متحد شاخص مرکب توسعه انسانی موسوم به HDI توسط کارشناسان آن سازمان مطرح شد. این شاخص از ترکیب شاخص های امید به زندگی، باسوادی و درآمد سرانه به دست می آید و در محاسبه آن از حداقل، حداکثر و نسبت بین آنها استفاده می شود.
در نوشته حاضر سعی می شود تا با محاسبه شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استان های کشور، میزان محرومیت و توسعه مناطق یاد شده را مورد ارزیابی قرار گیرد و پس از طبقه بندی به نمایش تفاوت ها و تشابهات مناطق روستایی پرداخته شود.
شاخص محرومیت و توسعه انسانی ضمن نمایش نقاط قوت و ضعف مناطق روستایی، می تواند مبنای مناسبی برای کاهش اختلافات منطقه ای قلمداد شود و آگاهی از میزان نابرابری موجود در بین مناطق روستایی مهمترین گام در ارایه راهبردهای متناسب و افزایش ضریب موفقیت روش های توسعه و برنامه ریزی درون و برون منطقه ای است.
بر اساس نتایج حاصل از محاسبه شاخص محرومیت، استان های سیستان و بلوچستان با شاخص 0.941 کردستان 0.740، ایلام 0.699 کهکیلویه و بویراحمد 0.678، زنجان 0.647 آذربایجان غربی 0.631 و استان هرمزگان با شاخص 0.599 از جمله محروم ترین مناطق روستایی استان های کشور می باشند.
همچنین با توجه به مقادیر HDI استان های تهران با شاخص یک، فارس 0.884، اصفهان 0.791، یزد 0.740 و استان گیلان با شاخص 0.736 در رتبه های اول تا پنجم از نظر شاخص توسعه انسانی قرار دارند.
در یک جمع بندی کلی طبقه بندی HDI نشان می دهد که استان های کردستان و سیستان و بلوچستان از نظر شاخص توسعه انسانی بسیار محروم و یازده استان یا 43.85 درصد استان ها جزاستانهای محروم و 8 استان یا 33.3 درصد استان ها با شاخص HDI قوی از جمله استان های توسعه یافته و استان های فارس، تهران و اصفهان یا 12.5 درصد استانها از نظر شاخص توسعه انسانی جز مناطقی بسیار توسعه یافته قلمداد می شوند بر این اساس سیزده استان یا 54.14 درصد از استان های مورد مطالعه از نظر شاخص HDI جز استان های محروم و بسیار محروم می باشند.
خلاصه ماشینی:
"جدول 1 شاخص باسوادی مناطق روستایی استانهای مختلف استان شاخص استان شاخص استان شاخص آذربایجان شرقی4119/0 خراسان 2316/0 کهکیلویه و بویراحمد 4067/0 آذربایجان غربی 6179/0 خوزستان 3622/0 گیلان 2871/0 اصفهان 1094/0 زنجان 4314/0 لرستان 4288/0 ایلام 3671/0 سمنان 1153/0 مازندران 2784/0 باختران 3726/0 سیستان و بلوچستان 1 مرکزی 2836/0 بوشهر 2430/0 فارس 2033/0 هرمزگان 4958/0 تهران 0 کردستان 6423/0 همدان 3499/0 چهارمحال و بختیاری 3586/0 کرمان 3187/0 یزد 1429/0 (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار 2 شاخص باسوادی مناطق روستایی استانهای مختلف شاخص درآمد سرانه برای مقایسه بهتر،نمودار میزان سرانه خانوارهای مناطق روستایی استانهای کشور در سال 75(نمودار 3)ترسیم گردیده است.
جدول 5 شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استانهای مختلف استان شاخص استان شاخص استان شاخص آذربایجان شرقی 5331/0 خراسان 3546/0 کهکیلویه و بویر احمد 3216/0 آذربایجان غربی 3689/0 خوزستان 6884/0 گیلان 7362/0 اصفهان 7910/0 زنجان 3523/0 لرستان 5100/0 ایلام 3002/0 سمنان 7261/0 مازندران 6848/0 باختران 4430/0 سیستان و بلوچستان 0589/0 مرکزی 6891/0 بوشهر 6769/0 فارس 8841/0 هرمزگان 4003/0 تهران 1 کردستان 2594/0 همدان 4601/0 چهارمحال و بختیاری 4617/0 کرمان 7215/0 یزد 7404/0 (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار 7 شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استانهای مختلف با توجه به مقادیر HDI ،مناطق روستایی استانهای کشور رتبهبندی گردیده و در نقشه 4 نشان داده شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 5 طبقهبندی شاخص توسعه انسانی مناطق روستایی استانهای کشور جدول 6 طبقهبندی مناطق روستایی استانهای مختلف براساس شاخص توسعه انسانی گروه شاخص HDI درجه استان اول 276/0-0 بسیار محروم کردستان-سیستان و بلوچستان دوم 552/0-277/0 محروم آذربایجان شرقی-آذربایجان غربی-ایلام-باختران- چهارمحال و بختیاری-خراسان-زنجان-همدان- کهکیلویه و بویراحمد-لرستان-هرمزگان سوم 776/0-553/0 توسعه یافته بوشهر-خوزستان-سمنان-کرمان-گیلان-مازندران- مرکزی-یزد چهارم 1-777/0 بسیار توسعه یافته اصفهان-تهران-فارس با توجه به جدول 6 میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1."