چکیده:
از جمله مهمترین تحولات تاریخ اجتماعی ایران، وقوع حوادث و سوانح طبیعی است. تاریخنویسی ایرانی، بهرغم نقاط قوت خود در تعدد و تنوع، به علت بیتوجهی به شرح سوانح و بلایای طبیعی محل نقد جدی است، زیرا این حوادث طبیعی نقطۀ شروع بسیاری از تحولات تاریخی بوده است. لذا، پژوهش پیش رو میکوشد تا این برش از تاریخ اجتماعی را که منشأ تحولات فراوانی بوده، در دوران حکومت ناصرالدینشاه قاجار (1264 - 1313ق) نمایان سازد. مسئلۀ محوری پژوهش آن است که سوانح خشکسالی، زلزله و سیل چگونه و به چه میزان نظام اقتصادی عصر ناصرالدینشاه را تحتتأثیر قراردادهاست؟ نزدیکشدن به پاسخهایی برای پرسش اساسی این تحقیق، نیازمند پژوهشی تاریخی با شیوههای توصیفی ـ تحلیلی بوده و شیوۀ گردآوری اطلاعات آن نیز کتابخانهای است. یافتههای پژوهش حکایت از آن دارد که این مقطع از تاریخ ایران (1264 - 1313ق) حوادث و سوانح طبیعی زیانبار و مخربی را چون خشکسالی، زلزله و سیل تجربه کرده که خود نتایج و پیامدهای ناگواری مانند قحطی، شیوع بیماریهای فراگیر و کاهش جمعیت را در پی داشته است؛ مهمتر آنکه این بلایای طبیعی تأثیر نسبتا زیادی در تضعیف نظام اقتصادی و معیشت مردم در دوران ناصری گذاشته است.
The occurrence of natural disasters accounts for one of the most significant developments in the social history of Iran. Despite its strengths in quantity and variety، Iranian historiography can be seriously criticized due to its negligence of describing natural incidents and disasters; these incidents have always been a starting point for many historical developments. Thus، the present research attempts to explore this part of the social history، which was the starting point of many developments، during the ruling of Nassereddin Shah of Qajar (1885-1934). The main question of this research is: To what extent and in what way such incidents as drought، earthquake and flood affected the economic system during the ruling of Nassereddin Shah? To find the answer to this question requires a historical research using descriptive-analytic method. Data collection was carried out using the library method. The findings of the research suggest that this stage of Iran''s history (1264-1313 AH) went through such destructive natural disasters as drought، earthquake and flood. These were followed by the spread of epidemic diseases and a decrease in the population. Still worse، these natural disasters had big impacts on the weakening system of economy and the life of people during the Nasseri era.
خلاصه ماشینی:
سوانح طبیعی ؛ نگاهی به پیامدهای اقتصادی خشکسالی ، زلزله و سیل در عصر ناصری عادل شعبانی مقدم * ** مرتضی دهقان نژاد چکیده از جمله مهم ترین تحولات تاریخ اجتماعی ایران ، وقوع حوادث و سـوانح طبیعـی است .
یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که این مقطع از تاریخ ایران (١٢٦٤- ١٣١٣ق ) حوادث و سوانح طبیعی زیانبار و مخربی را چـون خشکسـالی ، زلزله و سیل تجربه کرده که خود نتایج و پیامدهای ناگواری مانند قحطـی ، شـیوع بیماری های فراگیر و کاهش جمعیت را در پی داشته است ؛ مهم تر آن که این بلایای طبیعی تأثیر نسبتا زیادی در تضـعیف نظـام اقتصـادی و معیشـت مـردم در دوران ناصری گذاشته است .
زمین لرزه ها و خشکسالی های مداوم عصر ناصرالدین شاه ، بـه خصـوص در سـال هـای ١٢٨٧ و ١٢٨٨ق ، و همچنین دیگر بلایای طبیعی با درآمد مردم و کشاورزی و زراعـت آن روزگار رابطه مستقیم داشت ؛ حتی ، پیامدهای ناشی از این بلایا نیز قابـل توجـه بـود.
رقم واردات و صادرات ابریشم (عیسوی ، ١٣٦٢: ١٧٣) (رجوع شود به تصویر صفحه) این جدول نشان می دهد که در چهار سال منتهـی بـه قحطـی ١٨٧٠م / ١٢٨٨ق ، بـه دلیـل خشکسالی عظیمی که به وقوع پیوسته ، تجارت ابریشم نسبت به سال های قبل دچار نوسانات شدیدی شده است .
٣. ٢ کیفیت اقتصاد بازار و بررسی آماری قیمت مواد غذایی بعد از بروز هر قحطی و خشکسالی در ایران عصر ناصری ، فعالیت های تجاری و اقتصادی در تهران و سایر شهرها مختل می شد؛ به عنوان مثال ، در سال ١٢٧٧ق ، در اکثر بازارچـه هـا بیش از یک هشتم مغازه ها تعطیل شده بودند (سیف ، ١٣٧٣: ٢٥٣).