چکیده:
توجه به زیر ساخت های اقتصادی و توسعه آن ، در استقرار و تداوم ساختار حکومتی در هر دوره تاریخی امری مسجل میباشد. اما میبایست این نکته را در نظر داشت که در سایه سیاستی مدبرانه میتوان توسعه اقتصادی را دست یافتنی نمود. از منظری دیگر رسیدن به توسعه سیاسی و اقتصادی در راستای هم قرار دارند. بررسی اقتصاد عصر صفویه با توجه به تحولات پدید آمده در ساختار حکومتی ایران و استقرار حاکمیت ملی و تمرکز قدرت ، در راستای آن رشد بورژوازی و ایجاد تحولات در مناسبات خارجی ایران قابل بررسی خواهد بود. ایران عصر صفوی در قرن ١٠ هـ . ق / ١٦ م . مقارن با ایام سلطنت شاه عباس اول ، دورانی از شکوفایی اقتصادی و اقتدار سیاسی را سپری نمود. از جمله مسائلی که رشد اقتصاد ایران در این برهه از تاریخ را سبب گردید میتوان به ثبات سیاسی، تمرکز گرایی، ایجاد امنیت داخلی به ویژه راهداری، توجه به تجارت خارجی و اهمیت کالای تجاری ابریشم و استفاده از نیروی کارآمد ارامنه در رشد بازرگانی دانست . نوشتار حاضر بر آن است تا شاخصه ها و تدابیر اقتصادی شاه عباس اول در توسعه اقتصاد و تجارت ایران و میزان موفقیت در رسیدن به توسعه اقتصادی را با استناد بر منابع عصر صفوی و گزارشات سیاحان ، مورد کنکاش قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"(فلسفی، ١١) عدم وجود معادن نقره در ایران که بشود با آن سکه ضرب کرده و خزانه دولت را تأمین نمود نیز یکی از دلایل اهمیت دادن شاه عباس اول بر تجارت ابریشم و انحصار آن توسط شخص خود میباشد.
(ترکمان ، ١٣٨٧: ١١١٠/٢) اما اقدام اصلی شاه عباس در افزایش حجم نقدینگی، همان گونه که ذکر گردید، اهمیت دادن به ابریشم در صادرات بوده که در راستای آن باغ های توت بسیاری را در نواحی دارای آب و هوای مساعد تدارک دید و برای تولید منسوجات ابریشمی هم کارخانجات بسیاری را در ایران تأسیس نمود.
سخن از مزایا یا معایب درباری نمودن تجارت ابریشم خود نیاز به بررسی مفصلی دارد و این بحث در این مقال نمیگنجد اما این گونه به نظر میآید که این عمل شاه عباس اول ، ممکن است که در کوتاه مدت بازدهی مناسبی را برای اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد، اما در طولانی مدت میتوانست سبب کاهش نیرو و انگیزه تجار در امر تجارت گردیده و همین گونه بازرگانان را از آشنایی با شیوه های جدید در تجارت محروم میکرده و تجار بدون آگاهی از روش های جدید همانند شیوه سابق به تجارت میپرداختند.
بنابرگزارش شاردن ، مازندران قبل از پادشاهی شاه عباس اول به دلیل آب و هوای نامساعد خالی از سکنه بوده و وی با این اقدام هم قصد آباد نمودن آن ولایت را داشته و هم میخواسته که ارمنیان را در امر کشت ابریشم به کار گماشته و نیروی کار را در جهت توسعه تولید ابریشم افزایش داده تا خزانه مملکت را ثروتمند نماید."