چکیده:
بخشی از حقوق کیفری در هر نظام حقوقی، عوامل رافع مسئولیت کیفری و عوامل موجهه جرم است. در حقوق بینالمللیکیفری، بهعنوان یک نظام نوپا نیز به این مسئله توجه شده است؛ بهویژه در چارچوب اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری، عوامل رافع مسئولیت کیفری و عوامل توجیهکننده جرم نیز پیشبینی شده است. البته در این سند مهم، بین این دو دسته عوامل، تفکیک نشده است. بر مبنای تقسیمبندی علمی که از این عوامل صورت میگیرد میتوان گفت اختلال روانی (جنون)، مستی، اشتباه و اکراه/ اضطرار از عوامل رافع مسئولیت کیفری هستند. اساسنامه در کنار این عوامل، به عوامل توجیهکننده جنایت، مثل دفاع مشروع و اوامر مافوق نیز پرداخته است. برخی از این عوامل بهصورت مطلق، و برخی دیگر، تحت شرایط خاصی رافع مسئولیت کیفری هستند. در این نوشتار، با تمرکز بر اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری ـ بهعنوان مهمترین سند مدون حقوق بینالمللی کیفری ـ به بررسی عوامل رافع مسئولیت کیفری (جنون، مستی، اشتباه و اکراه) در حقوق بینالمللی کیفری پرداخته شده است. شناخت دقیق عوامل رافع مسئولیت کیفری، نیازمند توسعه دکترین و رویه قضایی است.
A part of criminal law, in every legal system, consists of grounds for excluding criminal responsibility. Although the legislature has recognized some conducts as criminal, in some special cases and under special grounds, the perpetrator is not regarded criminally responsible. International criminal law, as a recent legal system, has addressed the issue of grounds for excluding criminal responsibility. This article deals with the grounds for excluding criminal responsibility including mental incapacity, intoxication, mistake (of law and of fact) and duress or necessity within the framework of the Statute of the International Criminal Court (ICC).
خلاصه ماشینی:
3 بنابراین، در چارچوب اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری، عوامل رافع مسئولیت کیفری در صورتی قابل استناد است که متهم در هنگام ارتکاب عمل، به یکی از این عوامل مبتلا باشد.
بهطور کلی، ماده 31 اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری متضمن قواعد صریحی در خصوص «عوامل رافع مسئولیت کیفری» است و بین نقصان ذهنی (یا جنون)، مستی، دفاع مشروع (بهعنوان عامل توجیهکننده جنایت) و اکراه/ اضطرار، تمایز قایل میشود.
2 شق (الف) بند 1 ماده 31 اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری، نخستین مقررهای است که دفاع جنون را در حقوق بینالملل کیفری تدوین میکند.
در این قانون تصریح شده است که اگر حکمی صادر شود مبنی بر اینکه متهم به دلیل جنون، مجرم نیست یا اینکه بر اساس سوابق، متهم دارای نوعی ناتوانی ذهنی است و نامبرده، فعل یا ترکفعل اتهامی را مرتکب شده است، تحت شرایط مذکور در همین قانون، دادگاه یا دستور میدهد تا متهم طبق مقررات قانون آیین دادرسی، به بیمارستانی اعزام شود که وزارت کشور مشخص کرده، یا بر اساس اختیاراتی که بخش 5 همین قانون به آنها داده، درمورد متهم، یکی از دستورهای زیر را که با شرایط پرونده متناسب است، اتخاذ کند یعنی: الف) دستور(یا قرار) تعیین قیم در معنای قانون سلامت روانی 1983؛ ب) دستور (یا قرار) نظارت و معالجه؛ و ج) دستور برائت مطلق.
اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری، تمایز بین مستی ارادی و غیرارادی را بیان نمیکند اما واضح است که تمام عوامل رافع مسئولیت کیفری در اساسنامه مستلزم قصد است، هرچند حسب شکل مشارکت در این جرائم، ممکن است مسئولیت مطلق کفایت کند.