چکیده:
حکمت بر اساس تقسیم آن بر پایه قوای نفس، دو شاخه نظری و عملی را شامل میشود. حکما از دیرباز، بر همراه بودن تحصیل و تکمیل این دو شاخه برای تحقّق تعریف و معنای «حکمت» تاکید داشتهاند. ملّاصدرا نیز همچون سایر حکما، به این همگامی تصریح و بر آن تاکید کرده است. اما حکمت عملی به لحاظ داشتن مایههای کاربردی و عملی برای تکمیل و تعالی نفس، با تزکیه نفس ملازم است. و چون غایت حکمت، تکمیل نفوس است، بنابراین، تزکیه نفس با حکمت، تعریف آن، و غایت آن ارتباط تنگاتنگی دارد.
نوشته حاضر به بررسی این ارتباط از نظر ملّاصدرا میپردازد و سعی کرده است با توجه به مبانی و مطالب حکمت متعالیه، حقیقت حکمت و ارتباط آن با ایمان و تزکیه نفس را تشریح و تصویر کند، نکاتی درباره غایات حکمت ذکر نماید و سپس به بررسی تفصیلی رابطه دوسویه غایات حکمت و تزکیه نفس بپردازد و از این طریق، این نکات را اثبات کند: 1. دغدغه اصلی ملّاصدرا در تعریف و «ارائه حکمت متعالیه»، کمال نفس و تزکیه آن بوده است. 2. غایات حکمت، که ملّاصدرا و دیگران از آنها به «غایت» تعبیر نمودهاند، در حقیقت، غایات و نتایج عملی و هستیشناختی هستند، نه غایات علمشناختی و روششناختی. 3. حکمت عامل اصلی تزکیه صحیح نفس، و تزکیه نفس نیز عامل اصلی فهم صحیح مسائل فلسفی است. 4. تزکیه نفس در شکلگیری مفهوم، تعریف، مصداق و غایات این جهانی حکمت، نقش بسیار اساسی دارد و بررسی جامع موارد وابستگی فهم مسائل حکمت بدان ضروری به نظر میرسد.
خلاصه ماشینی:
"4 البته خود ملاصدرا در شرح این تعبیر، چنین نوشته است: ـ ابنسینا، التعلیقات، چ چهارم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379، ص 34 / شهابالدین سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن و سیدحسین نصر، چ دوم (تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1355)، ج 2، ص 18 / فخرالدین رازی، المباحث المشرقیة، تحقیق محمد المعتصم بالله بغدادی (بیروت، دارالکتب العربی، 1990م)، ج 1، ص 376.
بر اساس همین نگرش، ملاصدرا دانشجو، محصل، و محقق حکمت را به کسب نور معرفت و نیل به غایت مطلوب آن یعنی عالم افاضه و الهام ـ که همان جهان برین است ـ تشویق و توصیه کرده، مینویسد: فعلیک بالتأمل الصادق و التفطن اللائق کی تدرک ما ذکرناه (ای کیفیة اتصال النفس بالعقل الفعال)، متنورا بیت قلبک باشراق نور المعرفة علی ارجائه من عالم الافاضة و الالهام (والله یدعو إلی دار السلام) (یونس: 25) 2 علاوه بر این، او در تبیین غایت معرفت نفس، که هم جنبه دنیوی دارد و هم از جنبه اخروی برخوردار است، اینگونه نوشته: ان هذه (ای معرفة النفس و الروح) هی الامور التی اذا تحقق الانسان بمعرفتها فربما یتمنی لقاء الله و یتزود للمعاد و یسارع فی الخیرات و یتجنب عن الشرور، و هذه صفة اولیاء الله و عباده الصالحین."