چکیده:
کتاب پیشوای ربانی در تشیع نخستین نوشته دکتر محمدعلی امیرمعزی از مهم ترین آثار مهم شیعه شناسی در غرب به شمار می رود. امیرمعزی در این کتاب با بهره گیری از روش پدیدارشناسی به شناخت گوهر و ذات تشیع امامی از طریق مراجعه به آثار اصیل و نخستین امامیه (به طور خاص، کتب روایی) پرداخته است. از نظر وی گوهر تشیع نظریه امامت و به طور خاص، تفسیر باطنی از این نظریه است. به نظر وی به دلیل تقیه اصحاب امامیه بهترین راه برای رسیدن به اندیشه های باطنی امامان، مراجعه به اندیشه ها و تعالیم باطنی غالیان است. در این مقاله ضمن گزارشی کوتاه از محتوای این کتاب به نقد و بررسی آن پرداخته ایم. در مجموع نظریه امیرمعزی در مواردی مانند اثبات باطن گرایی امامیه، مبهم است و در برخی موارد نیز شواهد و دلائل او ناکافی اند. با این همه، اشکال عمده این اثر یکی دانستن تعالیم ائمه: و غالیان است؛ این ادعا شواهد نقض فراوانی دارد که در این مقاله به آنها اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
به همین دلیل نویسنده در این فصل به چهار بحث مهم پرداخته است: 1) نظریه امامیه دربارۀ عقل در دوره نخستین؛ 2) تمایز بین دو سنت امامیه: سنت فراعقلانی- باطنی در چهار سده نخست و سنت عقلی، کلامی و فقهی در میان متکلمان مدرسه بغداد (مانند شیخ مفید و سید مرتضی) و پس ازآن؛ 3) شناسایی منابعی که به دوره و سنت نخست بازمیگردد که مبنای اصلی تحلیلهای این کتاب است و 4) حجیت و ماهیت احادیث امامیه در دوره نخست.
به نظر وی جریان دوم هرچند از دوره خود امامان و توسط برخی از شاگردان ایشان مانند زراره بن اعین، هشام بن سالم، مؤمن طاق و هشام بن حکم آغاز شده است؛ ولی مصداق نوعنمون آنها را میتوان عالمان مدرسه کلامی بغداد، مانند شیخ مفید و سید مرتضی دانست.
او به فهرستی از این آثار و نویسندگان آنها اشاره کرده و با اشاره به نقل روایات در موضوعات پیشگفته در منابع پس از غیبت صغری از سوی کلینی و ابن بابویه که در بسیاری موارد از صفار و برقی نقل شده، توجیه افرادی چون نعمانی و ابنعیاش را در عدم نقل اینگونه روایات «تقیه» میداند که بر اساس منطق امامیه برای حفظ جان امام عصر، تقیه در مورد تعداد امامان و هر چیزی که سبب افشای هویت مهدی تا زمان استقرار وی در مکان امن (غیبت) میشده، واجب است.
امیرمعزی در بحث غلو نیز ادعا کرده است که اندیشههای غالیان مورد انکار امامان نبوده است؛ بلکه خطای غلات و سرزنش آنها از سوی ائمه: به دلیل افشای اسرار اهل بیت بوده است.