چکیده:
ابتناء مطالعات و پژوهشهای انسانی و اجتماعی بر الگوهای روششناختی یکی از ضرورتهای حوزة علوم انسانی در حال حاضر شده است. مکاتب، نحلهها و متفکران مختلف و تأثیرگذاری در این حوزه با دغدغة یادشده به مطالعه و تحقیق اشتغال دارند. یکی از این الگوهای روشی، روشهای کیفی، تفهمی و به طور خاص روش هرمنوتیک است. این روش که به انواع و اقسام مختلفی تقسیم میشود، طرفداران و قائلین زیادی در مطالعات اجتماعی و انسانی و حتی اعتقادی و دینی پیدا کرده است. در فضای فکری ـ معرفتی ایران نیز برخی از نویسندگان کاربست این روش را در مطالعات دینی و کلامی مطرح نمودهاند که البته با مناقشات و چالشهای علمی ـ معرفتی فراوان مواجه شدهاند. در مقالة حاضر ضمن تبیین ادلة هرمنوتیک فلسفی، با نگاهی انتقادی به این روش امعان نظر خواهد شد. هرمنوتیک فلسفی از دو زاویه نقد شده است که عبارتاند از: نقدهای درونهرمنوتیکی و برونهرمنوتیکی. مقصود از نقد درونهرمنوتیکی، مجادلاتی است که برخی از نحلهها و اشخاص قائل به هرمنوتیک طرح نمودهاند. نقدهای برونهرمنوتیکی، بیان ایرادات هرمنوتیک فلسفی از دیدگاه جریانها و اشخاصی است که خارج از چهارچوب هرمنوتیک به ارزیابی این روش پرداختهاند. کلیدواژهها: هرمنوتیک، هرمنوتیک فلسفی، نسبیت، فهم، تاریخ و سنت، مفسر.
Dependence of humanities and social studies and research on methodological patterns has become a requirement in the field of humanities. Various influential schools، beliefs، and thinkers in the field are studying and researching with this concern in mind. One of these methodological patterns is the qualitative interpretative method and hermeneutics method in particular. This method، which is divided into several kinds and types، has found many advocates and believers in social and humanities، and even religious and doctrinal، studies. In the intellectual-epistemic environment of Iran، too، some authors have proposed the application of this method in religious and theological studies، and، of course، have encountered many scientific-epistemic controversies and challenges in the course. In this paper، while explaining the evidence of philosophical hermeneutics، a critical view of this method will be presented. Philosophical hermeneutics has been criticized from two perspectives which include intra-hermeneutic and extra-hermeneutic criticism. Intra- hermeneutic criticism refers to the controversy set forth by some beliefs and individuals that support hermeneutics. Extra-hermeneutics criticism is the explanations of philosophical hermeneutics objections from the point of view of the currents and individuals who have evaluated this method outside the framework of hermeneutics.
خلاصه ماشینی:
نصر حامد ابوزید، عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری از جمله افـرادی هسـتند کـه بـا بهره گیری از این روش ها، به طرح برخی دیدگاه های خلاف عادت دست یازیده انـد.
نخست آن که عمل رمزگشایی یا فهمیدن معنـای نهفتـه یا مکنون اثر (انسانی یا خدایی ) در کانون مطالعات هرمنوتیک است ؛ و دوم ، فهم معنای نهفته در هر متن و پدیده های اجتماعی ، در بطن و قلب مطالعات علوم اجتماعی اسـت .
نکات کلیدی و مورد تأکید در انواع روش های هرمنوتیکی را اگر بخواهیم احصاء کنیم ، در قالب جدول ذیل قابل ارائه است : (رجوع شود به تصویر صفحه) در روش هرمنوتیک ، پژوهشگر به دنبال یافتن علل و عوامل رخدادها و پدیده ها نیست بلکه فهم و معناداری پدیده ها مورد توجه اوست .
به تعبیر کوئنتین اسکینر، که هرمنوتیک را به طور خاص در اندیشۀ سیاسی جست وجو می کند، معنا در پاسخ به این پرسش ها ظـاهر مـی شـود کـه : «نویسنده یا مؤلف به وسیلۀ کاری که می کند چه چیزی را می گوید؟ یا نویسنده چه معنایی را با اثرش بیان می کند؟» (٧٠ :١٩٨٨ ,Quentin Skinner).
وی پـیش فهـم هـای موجود برای هر مفسر را بخشی از سنت می دانست و باور داشت «پیش داوری از آن جا کـه خود جزئی از واقعیت تاریخی است مانع فهم نیست ، بلکه برعکس از شروط امکـان فهـم است » (هولاب ، ١٣٧٨: ٨٩).