چکیده:
دره خرمآباد در منطقه زاگرسمرکزی دارای خصوصیات منحصر بهفرد و ویژهای است. در میانه دره و درست در جایی که رودخانه خرمآباد به سمت شمالغرب میچرخد و زاویهای ایجاد میکند، صخرهای طبیعی وجود دارد که چشمهای پرآب در زیر آن میجوشد و از جهات شرق، جنوب و جنوبغرب رودخانه خرمآباد آن را فرا گرفته است. در تابستان سال 1386 ش. کاوش لایهنگاری با ایجاد گمانهای با ابعاد 3×3 متر در گوشه جنوبغربی حیاط دوم قلعه فلکالافلاک آغاز شد که در عمق پایانی 30/13متری بهدلیل ایجاد پله به 2×1متر رسید. در پایان فصل دوم کاوش در سال 1387 ش.، 5 دوره فرهنگی، که به ترتیب از قدیم به جدید مربوط به سدههای نهم و هشتم ق.م. (آهن II پایانی)، دورههای فراهخامنشی، اشکانی، ساسانی و قرون متأخر اسلامی بود، مورد شناسایی قرار گرفت. طی فصل دوم کاوش لایهنگاری محوطه قلعهی فلکالافلاک خرمآباد در سال 1387ش.، به نشانههایی از وجود یک دیوار سترگ خشتی برخورد شد؛ این دیوار از عمق 30/6 متری کف حیاط دوم قلعهی فلکالافلاک شروع شده و تا سطح صخرهی طبیعی تپه در عمق حدود30/13 متری از کف آجرفرش حیاط قلعه ادامه یافت. این نوشتار بر آن است که بنا به شواهد لایهنگاری و وجود مواد فرهنگی قابل اعتنایی چون: سفال "گونه لرستان" و معماری بهکار رفته در آن بیان دارد که احتمالا این سازهی خشتی به دژی از حکمرانان ایالت الیپی مربوط به قرون نهم وهشتم ق.م.تعلق دارد که در جریان حملات ویرانگر یکی از پادشاهان آشور در اواخر قرن هشتم یا اوایل قرن هفتم ق.م. مورد هجوم واقع گردید و به آتش کشیده شد.
خلاصه ماشینی:
هم چنيـن آثـار ايــن آتش ســوزي در گمانــه اي کــه جهــت استحکام بخشــي، گمانــه شــماره ٢، در بخــش بيرونــي جنــوب قلعــه کنونــي و درســت در پــاي يکــي از برج هــاي آن حفــر گرديــد، قابــل مشـاهده بـود (تصويـر ٥) و تقريبـا تمامـي لايه هـاي ٥ متـري ايـن گمانـه تـا سـطح صخـره مربــوط بــه دوره مفــرغ ميانــه و جديــد (گوديــن III) اســت (ســجادي و نــوري، ١٣٨٧) و -ســفال گونــه لرســتان - در ايــن گمانــه به دليــل واقــع شــدن در بيــرون از ديــوار خشــتي دژ پيشــنهادي غايــب اســت .
در پايــان ايــن دوره در کاوش هــاي لايه نــگاري و استحکام بخشــي فلک الافــلاک نيــز يــک لايــه ي ســوخته بـر روي کـف و انـدودکاه گل ديوارهـا شناسـايي گرديـده (تصاويـر: ٣ و ٥) و تاريـخ ايـن دوره ، آهـن II پايانـي لرسـتان ، براسـاس ٣ نمونـه تاريخ گـذاري کربـن ١٤ از گورسـتان باباجيـلان ، در نزديکـي تپـه باباجـان ، کـه از گورهـاي آن سـفال گونـه لرسـتان يافـت شـده بـه سـده (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصويــر ٣: کــف اســتقراري در عمــق ١٠/٢٠متــري کــه شــواهد ســوختگي در ســطح آن قابــل مشــاهده اســت (ســجادي و ديگــران ، ١٣٨٧: ١٤١).
يکــي از ايــن نمونه هــا کــه از جديدتريــن لايــه ي اســتقراري ايــن دوره به دســت آمــد، قطعــه اي از يــک ظــرف دســته دار اســت کــه بــه ســبک گونه هــاي باباجــان III بــر روي آن جــاي زائـده اي وجـود دارد کـه شکسـته شـده اسـت ، در بخـش پايينـي ايـن قطعـه نيـز قسـمتي از يـک نقـش نامشـخص هندسـي بـه رنـگ قهـوه اي، هم رنـگ نقـوش سـفال هاي باباجـان III، ديــده ميشــود (شــکل ٣، طــرح ٩).