چکیده:
تحقق اهداف و برنامه های توسعه کشور در حوزه آموزش عالی مستلزم تامین پیش نیازها و بسترهایی است که با بهره گیری از توان و ظرفیت موجود، مسیر تعالی در این عرصه را هموار کرده و شتاب فزاینده ای به آن بدهند. در این میان، تعیین مولفه ها و شاخص های توسعه آموزش عالی کشور به منظور تدوین الگویی برای برنامه ریزی در این حوزه از اهمیت به سزایی برخوردار است.این مقاله با هدف شناسایی و اولویت بندی عوامل اثرگذار بر توسعه آموزش عالی ایران در سه حوزه آموزش، پژوهش و فناوری که سه کارکرد اصلی این نظام می باشند، ابتدا به مطالعه و شناسایی مولفه های اثرگذار بر این حوزه پرداخته و سپس با بررسی نحوه و میزان اثرگذاری و مشارکت هریک از این عوامل در توسعه آموزش عالی، به تعیین و تبیین اولویت بندی این عوامل در ارتباط با توسعه آموزش عالی می پردازد.تحقیق حاضر از نوع توسعه ای بوده و روش آن توصیفی و پیمایشی می باشد و ناظر به زیرساخت های مفهومی و کلان در حوزه آموزش عالی است. در این تحقیق به منظور ارائه مدل اولیه از روش مطالعه کتابخانه ای، مطالعات میدانی به همراه مصاحبه با خبرگان بهره گرفته شده است. همچنین به منظور جمع آوری اطلاعات به وسیله پرسشنامه از خبرگان نظرسنجی شده است و با استفاده از روش های آماری بهینه سازی مقیاس[1] و تحلیل چند متغیره، داده های تحقیق تحلیل شده است. به واقع در ساختاری روشمند، سعی بر آن بوده است که نظرات خبرگان، اسناد بالادستی، منابع و مراجع موجود و همچنین رویکردها و رهیافت های جاری و محتمل مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند تا در نهایت عوامل اثرگذار بر توسعه آموزش عالی ایران و اولویت بندی آنها در بخش های سه گانه (آموزش، پژوهش و فناوری) شناسایی و تبیین گردند.
خلاصه ماشینی:
از جمله مسائل و عوامل مهمی که توسعه آموزش عالی کشور و تحقق برنامه های مرتبط با آن را با چالش های جدی رو به رو کرده است عبارتند از: بحران کمیت و کمبود اعضاء هیأت علمی و کادر آموزشی و تسلط آموزش بر پژوهش در دانشگاهها١ (توسلی، ٨٦)، مشکل در عاملیت انسان و ساختارهای توسعه علمی (توفیقی و فراستخواه، ١٣٨١)، رضایت شغلی پایین استادان دانشگاهها (باقریان، ١٣٨٣)، پایین بودن بهرهوری علمی و ضعف در تولید دانش ٢ (سنجری و بهرنگی، ١٣٨٣) نامطلوب ١- نسبت دانشجو به کادر آموزشی تمام وقت که یکی از شاخص های کیفیت ارائه خدمات آموزش عالی در کشور است از حدود ١٧ نفر در سال ١٣٦١ به بیش از ٥٠ نفر در سال ١٣٨٥ رسید (انتظاری، ١٣٨٩ : ١٧٠) ٢- طبق گزارش مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تولید مقالات ISI (Institute for Scientific Information) در ایران در سال ١٣٦٠ تنها ٢٧٩ مقاله بود که در سال ١٣٨٧ به بیش از ١١ هزار مقاله رسیده و بودن وضعیت ساختار اجتماعی ـ علمی و تعاملات درون دانشگاهی شامل ارتباط استاد، دانشجو، فضای دانشگاهی و تعاملات علمی (مرجعی، ١٣٨٥)، پایین بودن سرمایه گذاریها و تخصیص منابع لازم در حیطه پژوهش و تحقیق دانشگاهی به نسبت رشد اقتصادی سالانه کشور١، عدم شکل گیری یا شکل گیری ضعیف و پراکنده اجتماع علمی در برخی رشته های دانشگاهی (خسروخاور، ١٣٨٤)، و در نهایت پایین بودن رتبه علمی دانشگاههای ایران در مقایسه با بعضی از کشورهای رقیب در منطقه و آسیا همانند ترکیه ، هند، مالزی، کره جنوبی، سنگاپور و سهم ناچیز ایران در تولید علم جهانی ٢ (دباغ و همکاران، ١٣٨٤).
پیشینه تحقیق و ادبیات پژوهش در زمینه توسعه آموزش عالی، غالب پژوهش ها و آثار مرور شده مربوط به چیستی و چگونگی برنامه ریزی و طراحی راهبردهای متناسب توسعه آموزش عالی میباشد، ولی در خصوص بررسی، شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر توسعه آموزش عالی، تحقیقات داخلی و خارجی محدودی شناسایی گردید که از جمله مهم ترین تحقیقات داخلی میتوان به داوری اردکانی (١٣٨٦) و (١٣٨٧)، رفیع پور (١٣٨١)، چلبی و معمار (١٣٨٤)، الوانی و همکاران (١٣٨٨) و ضامنی (١٣٨٦) و همچنین از جمله تحقیقات خارجی میتوان به ٢٠٠١ ,Baskan، ٢٠٠١ ,Tomusk، Ministry of Education in South Africa, 2001،Bertolin, 2008:121 ، ٢٠٠٨ ,Sricanthan، اشاره کرد.