چکیده:
نمایش و بازآفرینی ایران به عنوان یک «دیگری» برای غرب، یکی از مسایل مهم تاریخ روابط ایران و غرب است. تصویر ایران به عنوان دیگری غرب، ریشه در تاریخ یونان دارد، اما عصر روشنگری را میتوان سرآغاز نمایش هدفمند شرق و ایران به عنوان دیگری غرب تلقی کرد. مونتسکیو از نخستین متفکران غربی است که با کتاب نامه های ایرانی و بازآفرینی دو شخصیت «ازبک» و «ریکا»، دو مسافر خیالی از قلمروی صفویه، تلاش هدفمندی را برای شناخت غرب از طریق نمایش دیگری آغازکرد و در بنیادهای شناخت ایران و شرق مسلمان در ذهنیت انسان غربی سهیم و موثر گردید. این پژوهش بر آن است با مدد از دیدگاه دریدا درباره شالوده شکنی و آرای فوکو، لاکلاو و موفه و ادوارد سعید به بررسی شالوده شکنی رویکرد شرقشناسی مونتسکیو در کتاب نامه های ایرانی بپردازد. یافته های پژوهش نشان میدهد که هدف مونتسکیو بیش از آن که شناخت ایران و شرق باشد شناخت خود از طریق نمایش و بازآفرینی دیگری بوده است. این رویکرد به ایران و شرق مسلمان، رویکردی یک سویه و مبتنی بر پیش فرض های برتری طلبانه و تقابلی است که در رویکرد مونتسکیو و اغلب غربی ها، شکلی غالب به خود گرفته است و در چگونگی معرفی ایران و شرق مسلمان به جامعه غربی، نقشی اساسی داشته است.
خلاصه ماشینی:
بلکـه شـالوده شـکنی این گفتمان ، نشان گر این واقعیت است که خلق این فضای گفتمانی به وسیله مونتسکیو در نامه های ایرانی که در آن شرق ، تعریـف و بـازآفرینی میشـود محصـول عقـل و واقعیـت صرف نیست ، بلکه محصول به حاشیه راندن دیگری و ایجاد یک گفتمان تقابلی است کـه همواره غرب برتر و ایران و شرق مسلمان ، فروترنشان داده میشود.
تمایز کار مونتسکیو نسبت به دیگر کارهای قبل از خود و حتی آثـار شـرق شناسـان در این است که وی از طریق بازآفرینی و نمایش ایران و شرق به عنـوان دیگـری غـرب بـه تعریف هویت غربی در قالب گفتمان غرب و دیگری اقـدام میکنـد.
از ایـن رو بـر خـلاف دیگر آثار جامعه فرانسه که در رابطه با ایران نوشته شده بود و عناصر خیال انگیـز ایـران را برجسته کرده بودند و مخاطبان را به شگفتی و حتی ستایش ایران واداشته بودند،مونتسکیو هویت غربی را در قالب گفتمان غرب و دیگری، بازشناسی و تعریف کـرد و بـه برجسـته - کردن پاره ای از عناصر منفی جامعه شرق مسلمان به عنوان دیگری غرب در کتاب نامـه - های ایرانی اقدام کرد.
گویا نزد مونتسکیو، اهالی شرق جزء به حرم سـرا بـه چیـزی دیگـر نمـیاندیشـند و در حالیکه این مطلب بنا بر اسناد تاریخی، بسیار دور از واقعیت اسـت و مسـئله مهـم تـر ایـن است که همان گونه که پیش تر اشاره شد این کتاب نه در راستای شناخت ایـران ، بلکـه در راستای ایجاد گفتمان غرب و دیگری فراهم شده است .