چکیده:
دیر زمانی است که خاورشناسان، مطالعات درباره اسلام را، با انگیزههای مختلفی انجام میدهند، اما پژوهش دانشگاهی و روشمند غربیان درباره شیعه، به کمتر از یک قرن میرسد. شیعهپژوهی غربیان، در دهههای اخیر رشد چشمگیری داشته، اما امامتپژوهی آنها چندان رونقی نداشته و به چند مقاله دائرهالمعارفی و برخی کتابها درباره تاریخ تشیع منحصر است که به مناسبت از ائمه شیعه: بحث نمودهاند. بررسی و تبیین مقاله «امام کاظم علیه السلام » در دایرة المعارف اسلام لیدن که اتان کلبرگ آن را تألیف کرده و همچنین بخش مربوط به امام کاظم علیه السلام از کتاب «مذهب شیعه» دونالدسون و کتاب «تشیع» هاینس هالم، محور اصلی مقاله حاضر را شکل میدهد. بررسی مطالب این سه شیعهپژوه غربی، تصویری نسبتا جامع از دوران زندگی امام از تولد تا شهادت را نشان میدهد. مسأله جانشینی امام و پیدایش اختلاف میان شیعیان و شکلگیری فرقههای متعدد، مشکلات اجتماعی و سیاسی عصر امام، تقابل امام با خلفا و دستگیریهای متعدد امام، بررسی اقوال متعدد درباره شهادت امام و پیامدهای آن و بررسی علل پیدایش فرقه واقفیه بعد از شهادت امام، از نکات مثبت پژوهشهای غربیان درباره امام است. از سوی دیگر نحوه تعامل امام با فرقهها، مواضع امام دربارة قیامهای علویان در این دوره، مواضع سیاسی- اجتماعی امام به ویژه در تعامل با خلفا، چگونگی ارتباط شیعیان با امام به ویژه در عرصه علمی- فرهنگی از جمله نکاتی است که خاورشناسان درباره زندگی امام کاظم علیه السلام به آن توجه نکردهاند.
خلاصه ماشینی:
از سوی دیگر نحوه تعامل امام با فرقه هـا، مواضع امام دربارة قیامهای علویان در این دوره، مواضع سیاسی - اجتماعی امـام به ویژه در تعامل با خلفا، چگونگی ارتباط شیعیان بـا امـام بـه ویـژه در عرصـه علمی - فرهنگی از جمله نکـاتی اسـت کـه خاورشناسـان دربـاره زنـدگی امـام کاظم ٧ به آن توجه نکردهاند.
درباره امام هفتم به مقاله «امام کاظم ٧» از اتان کلبرگ در دائره المعـارف اسلام لیدن چاپ دوم ، کتاب مذهب شیعه از دونالدسون که در فصل های مختلف به تاریخ شیعه و زندگی امامان از جمله در فصل چهاردهم به امام کاظم ٧ می پردازد و مقاله حامد الگار با عنوان «امام موسی کاظم ٧ و احادیث صوفیه در فرهنگ اسلامی » می توان اشاره داشت .
البته مقالات متعددی در موضوعات دیگـر تـدوین شـده کـه بـه مناسـبت از امـام کاظم ٧ نیز ذکری به میان آمده ؛ مانند مقاله «هارون الرشید»، «کاظمین »، «حسین بـن - علی صاحب فخ » و «هادی عباسی (١٦٩-١٧٠)» هم چنین برخی کتاب های دیگـر کـه بـه مباحث کلی مربوط به تاریخ تشیع می پردازند، بحث کوتاهی درباره زندگانی امامان داشـته ؛ از جمله کتاب تشیع هاینس هالم ، مقدمه ای بر اسلام شیعی موجان مومن ، تشیع در مـسیر تاریخ از حسین محمد جعفری .
کلبرگ نیز در این باره معتقد است ، اسماعیل پسر [بزرگ تـر] امـام صـادق ٧ کـه بـه جانشینی او تعیین شده بود،٢٩ پیش از پدرش درگذشت و پسر دوم امام صادق ٧، به نـام عبدالله ، مدت کوتاهی پس از پدرش وفات کرد و هیچ فرزند پسری از امام باقی نمانـد.