چکیده:
مادران ائمه:، از جمله انسانهای تأثیرگذار در عصر ائمه: بهشمار میآیند و از آنجا که مصداق بارز "ارحام مطهره" هستند، جایگاه بسیار والایی دارند. در این میان، بررسی زندگانی بانو حمیده، مادر امام کاظم علیه السلام از آن روی که امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام در مورد وی سخنان مهم و ارزشمندی داشتهاند، و نیز از آن جهت که در سایة آشنایی با تاریخ زندگی او میتوان بخشهایی از تاریخ اسلام را با نگاهی نو مرور کرد ضرورت و اهمیت ویژهای دارد. نوشتار حاضر، افزون بر واکاوی روایات مربوط به بانو حمیده و آشنایی با ویژگیهای شخصی و شخصیتی و جایگاه این بانو در خاندان امامت، به بررسی نقش اجتماعی ایشان با توجه به گزارشهای موجود در دوران زندگی امام صادق علیه السلام و امام کاظم علیه السلام پرداخته است. مهمترین این گزارشها مواردی است که حاکی از وکیل قرار دادن این بانو برای ادای حقوق مردم مدینه و ارجاع امام صادق علیه السلام به ایشان برای پاسخگویی به سؤال فقهی و نیز وصی قرار گرفتن وی از سوی امام صادق علیه السلام است.
خلاصه ماشینی:
٢. ملیت مادر امام ٧ در مجموعه منابعی که نام بانو حمیده را آورده اند، معمولا پس از نام به ملیـت وی نیـز تصریح کرده اند که عبارتند از: حمیدة البربریه ،٩ حمیدة المغربیـه ١٠ و اندلـسیه ١١ بـا نگـاهی تسامح آمیز می توان وجه مشترکی بین هر سه قول یافت و آن ایـن کـه مـراد از مغـرب در منابع اسلامی متقدم ، مجموعه سرزمین هایی است که در غرب شـبه جزیـره عربـی ، یعنـی مهد اسلام وجود داشته و از آن جا که اندلس در غرب شـبه جزیـره اسـت ، از آن بـا عنـوان مغرب یاد می شود.
خریداری حمیده و پیوند با امام صادق ٧ سه خبر و گزارش در منابع متقدم ، در مورد کیفیـت ورود حمیـده پـاک بـه خانـه امـام صادق ٧ وجود دارد که برخی از آن ها در جزئیات با هم متفاوت هستند: ١-١- روایت اول از عکاشه بن محصن اسدی ، از اصحاب امام صادق ٧ نقل شـده و در منابع مهم شیعی (کلینی ، ١٣٦٣) دیده می شود.
بانو حمیده بر اساس منابع تاریخی ، دارای چهار فرزند به نام های موسی بن جعفـر٧، اسحاق ، محمد دیباج و فاطمه بوده است ٥٥ شیخ صدوق می نویـسد: «و ایـن بـانو مـادر دو برادر موسی ٧، [یعنی ] اسحاق و محمد بن جعفـر نیـز هـست »٥٦ و بنـا بـه نقـل کاتـب بغدادی و اربلی ، وی هم چنین مادر اسحاق و فاطمه است .