چکیده:
رویکردهای «تربیت معنوی» را می توان از دو منظر دینی و فارغ از دین مورد توجه قرار داد. هدف مقاله حاضر بررسی و نقد رویکردهای تربیت معنوی در اردوگاه معنویت باوران فارغ از دین است. بنابراین نخست سه رویکرد تربیت معنوی نوپدید؛ تحویل دین به اخلاق، انتگرال و تک بعدی نگر؛ مورد بررسی قرار گرفت و سپس اهداف و پیش فرض های «تربیت معنوی» در این رویکردها مورد تحلیل قرار گرفت و بالاخره ضمن نقد رویکردهای مورد نظر، از دو زاویه ساختاری (عدم تضمین ثبات، محدودنگری، تلاش برای رسمیت یافتن در عین مخالفت با آن و عدم انطباق با واقعیت های وجودی انسان) و روشی (مبتنی بر روش های استفاده شده در هر یک از سه رویکرد) نشان داده شد که معنویت های نوپدید، به رغم اثرگذاری های مقطعی و موضعی، به دلیل عدم برخورداری از ساختار متناسب با شرایط وجودی انسان و همچنین ضعف در روش های پیشنهادی برای تحقق اهداف خود، در دراز مدت با دشواری مواجه هستند.
خلاصه ماشینی:
هدف مقاله حاضر، بررسی و نقد رویکردهای تربیت معنوی در اردوگاه معنویتباوران فارغ از دین است؛ بنابراین، نخست سه رویکرد تربیت معنوی نوپدید شامل تحویل دین به اخلاق، انتگرال و تک بُعدینگر بررسی شد و سپس اهداف و پیشفرضهای «تربیت معنوی» در این رویکردها مورد تحلیل قرار گرفت و بالاخره، ضمن نقد رویکردهای مورد نظر، از دو زاویه ساختاری (عدم تضمین ثبات، محدودنگری، تلاش برای رسمیت یافتن در عین مخالفت با آن و عدم انطباق با واقعیتهای وجودی انسان) و روشی (مبتنی بر روشهای استفاده شده در هر یک از سه رویکرد) نشان داده شد که معنویتهای نوپدید؛ بهرغم اثرگذاریهای مقطعی و موضعی، به دلیل برخوردار نبودن از ساختار متناسب با شرایط وجودی انسان و نیز ضعف در روشهای پیشنهادی برای تحقق اهداف خود در درازمدت با دشواری مواجه هستند.
براساس آنچه بهعنوان ویژگیهای رویکرد تحویل دین به اخلاق مطرح شد، میتوان موارد زیر را بهعنوان استلزامهای «تربیت معنوی» مبتنی بر این رویکرد قلمداد نمود: ـ تربیت معنوی به مفهوم تربیت اخلاقی است؛ از نگاه کسانی چون کانت، کارکرد اصلی ادیان و آیینهای معنوی چیزی جز ساماندهی امور اخلاقی زندگی آدمی نیست و البته میتوان با دستیابی به وظیفۀ اخلاقی (از طریق عقلانیت) نیز به معنویت دست پیدا نمود (صانعی درهبیدی، 1388؛ ص29−36).
شکل 1: انطباق معارف موجود در ادیان بر یکدیگر (به تصوير صفحه مراجعه شود)براساس آنچه در شکل (1) مشاهده میشود، باورهای مبنایی در ادیان در نگاه وسیع به دین، یکی است و از این منظر است که میتوان به تولید نسخهای معنوی برای برخورداری از حیات معنوی در دنیای جدید (بهگونهای که تعارضی بین دین و علم پیش نیاید) دست زد؛ در این رویکرد، محتوای «تربیت معنوی» مبتنی بر تلفیقی از آموزههای ادیان مختلف خواهد بود.