چکیده:
فخرالدین علی حمزة بن علی ملک، متخلص به «آزری»، عارفی مجرد و محققی عالی همت و از مشاهیر شعرای شیعی سده
نهم هجری بود. متاسفانه تذکرهنویسان سده نهم هجری در ضبط شرح احوال و آثار وی دقت لازم را به کار نبردهاند و به تبع آن برخی
از مورخان تاریخ ادبیات در عصر حاضر نیز در ذکر نام، نام پدر، محل تولد، تخلص و آثار وی دچار اشتباه شدهاند. بر همین اساس برای
روشن ساختن نقاط تاریک و مبهم زندگی و آثار شیخ آزری به تحقیق در این باره پرداخته شد و مقاله حاضر ماحصل بررسیهای
به عمل آمده است.
خلاصه ماشینی:
"شیخ در مورد اساس و محتوای اثر خود چنین میگوید: اصل این نسخه برحکایت نیست غیر تأویل علم و حکمت نیست معرفت دان بنای اصل کتاب آنکه فرض است براولوالالباب (مرآت، ص 8) عنوان اولین باب «مرآت» طامةالکبری است، شیخ در طی آن ابتدا به ستایش خداوند و مدح پیامبر(ص)پرداخته است و در ادامه از کلیات علوم و معرفت خلقت، مراتب آفرینش عالم و آدم سخن به میان آورده است: آفریننده چون ز کتم عدم کرد پیدا مراتب عالم صورتی بود مختلف اجزا متفق با مراتب اسما عقل کلی به اسم الباعث شد کمالات عقل را وارث وی در خاتمه هر فصلی تمثیلی میآورد و رساله اول را این گونه ختم میکند: شد به انجام طامة الکبرا بعد از این در غرایبالدنیا بنمایم مفصل آدم از جمیع غرایب عالم بود اینجا علوم کلیات بحث این نسخه هست جزئیات (مرآت، برگ 39) و بعد از این ابیات رساله «غرایب الدنیا» را آغاز مینماید، این بخش مشتمل است بر شرح: عجایب و غرایب شهرها، چشمهها، حیوانات و پرندگان، خاصیت کوهها، سنگها ______________________________ 1.
معین، محمد: ج 5، ص 15، خواندمیر: ج 4، ص 61؛ علیشیر نوایی: ج 2، ص 10؛ مدرس تبریزی: ج 1، ص 46؛ معصوم علیشاه شیرازی: ج 3، ص 59؛ هدایت، رضاقلی (1344): ص 49؛ دهخدا، علیاکبر: CD؛ بیگدلی شاملو: ج 2، ص 448؛ غرایبالدنیا و عجایبالاعلا را یک کتاب مستقل شمرده و در کنار آن از مرآت نیز به عنوان اثر دیگر شیخ آذری نام برده شده است."