چکیده:
بازشناسی کلیدواژگان قانون اساسی، گذرگاهی مهم برای شناخت مطلوب منظومهی حقوق اساسی در هر نظام سیاسی است. آنگاه که یک کلیدواژه ریشه در مبانی اعتقادی و نظریهی سیاسی زیربنای نظام حقوق اساسی داشته باشد، این بازشناسی اهمیتی دوچندان مییابد. «امت» از دانشواژههایی است که درونمایهی دینی و صبغهی اسلامی داشته و از ادبیات دینی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران راه یافته است.بررسی ابعاد نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی حاکی از آن است که این واژه ضمن حفظ اصالت دینی خود، با تحولاتی در حوزهی مفهوم و دایرهی شمول در برخی کاربردها وارد ادبیات قانون اساسی شده است. در این نوشتار به شیوهای توصیفی و تحلیلی به این پرسش نظر افکندهایم که «امت» در اندیشهی دینی و حقوق اساسی جمهوری اسلامی چگونه فهمیده شده و چه گسترهی شمولی دارد و چنین رهاوردی به دست دادهایم که این کلیدواژه در کاربردهای گوناگون خود در قانون اساسی، بهرغم برخی همسانیها، به یک معنا بهکار نرفته است، بلکه حامل معانی مختلف و در پی آن دربردارندهی گروههای جمعیتی متفاوتی است.
خلاصه ماشینی:
"با این حال، وجود واژگانی همچون ملت برای اشاره به جامعهی ایران، که بالطبع و بالتبع اقتضائات خاصی در اندیشهی حقوق اساسی دارد، این تردید را پدید آورده که امت در منظومهی قانون اساسی دقیقا به چه معناست و کدام دسته از مردم را در بر میگیرد؟ پرسش مهمی که مطرح است آنکه مفهوم این واژه در قانون اساسی چه نسبتی با معنای آن در اندیشهی اسلامی دارد و امت شامل چه گروههای انسانی در جامعه میشود؟ اهمیت یافتن پاسخ در این زمینه روشن بهنظر میرسد.
برای نمونه یکی از نمایندگان مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (آقای موسوی اصفهانی) در دفاع از اصل 6 و در مقام تشریح مشارکت مردم در تعیین سرنوشت و پشتوانهی مردمی حکومت و اتکای ادارهی امور عمومی به آرای ملت ایران، در تعریف امت میگوید: «امت همین حقیقت را نشان میدهد، یک جامعهای است که خودش یک راهی را انتخاب کرده، حرکت کرده و در آن راه تلاش هم دارد و امام در این حرکتها رهنمونش میشود و راهنماییاش میکند و همه در این حرکت و مسیر همگامی دارند» (ادارهی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364، ج 1: 362).
با توجه به قرینهی «در جمهوری اسلامی» در متن اصل 5 و با عنایت به اینکه امام امت و ولی امر موضوع این اصل، همان رهبری دانسته شده که به موجب اصل 107 از سوی خبرگان منتخب مردم ایران انتخاب میشود و با توجه به اینکه قانون اساسی جمهوری اسلامی اصولا برای جامعهی سیاسی ایران (ملت ایران و نسلهای بعدی آن) تدوین و تصویب شده و به تأیید ملت ایران رسیده است، بهنظر میرسد مراد از امت در این اصل همان «ملت ایران» است که با اکثریت مسلمان و رهبری مکتبی متمایزند."