چکیده:
پژوهــشگران در حــوزة نقــد ادبیــات داســتانی ، غالبــا بــه موضــوع شخــصیت پــردازی از منظــر عناصــر داســتان نگریــسته انــد و کمتــر بــا نگــاهی روانشناســانه بــه تجزیــه و تحلیــل شخــصیتی پرداختــه انــد. در حــالی کــه خوشــبختانه بــسیاری از رمــان هــای فارســی ، در نمــایش نظریــه هــای روانکاوی، روان شناختی و لایه های شخصیتی ظرفیت بالایی دارند. «مـــن او» از رضـــا امیرخـــانی از ایـــن دســـت رمـــان هاســـت کـــه نویـــسنده ناخودآگـــاه از شخــصیت هــای داســتانی خــود تحلیلــی روان شــناختی کــرده و یــا ایــن زمینــه را بــرای مخاطــب خــود فــراهم کــرده اســت . وی بــه لحــاظ شخــصیت پــردازی داســتانی نیــز توانــایی خــود را بــه منـصة ظهـور مــی رسـاند؛ ولـی هــدف مـا در ایــن جـستار، نـشان دادن یکــی دیگـر از الگوهــای ارتباط ادبیـات و روان شناسـی اسـت . ضـمن اینکـه نظـری بـه «جریـان سـیال ذهـن » -کـه در ایـن رمـان نمـود خاصـی دارد– خـواهیم کـرد. فـرض وجـود پیونـدهای عمیـق و دیرینـه بـین ادبیـات داستانی و روان شناسی ، ضرورت انجام این پژوهش را اثبات می کند. شخصیت اصلی رمان، علـی فتـاح نمونـة یـک فـرد تکامـل یافتـه و پویـا اسـت کـه بـا حـضور کهــن الگــوی پیــر خردمنــد، در جهــت رســیدن بــه وحــدت درون و وحــدت بــا کمــال مطلــق هستی موفق می گردد.
خلاصه ماشینی:
تکنیـک جریـان سـیال ذهـن در داسـتان ایـن گونـه اسـت کـه نویـسنده بـا اسـتفاده از آن، سـعی مــی کنــد ذهنیــات عمیــق و ماقبــل لایــة آگــاه را بــه تــصویر بکــشد و خواننــده بــدون ایــن کــه نویــسنده متوجــه بــشود در جریــان افکــار و خــاطرات و لایــه هــای ذهنــی شخــصیت داســتان قــرار مــی گیــرد و هــر چــه در ســطح پــیش گفتــار ذهــن شخــصیت وجــود دارد، روبــه روی چــشم خواننــده گذاشــته مــی شــود.
ایــن ویژگــی یعنــی درهــم آمیختگــی واقعیــت بــا رؤیــا و خیــال را بــه وضــوح در رمــان هــایی چــون شــازده احتجــاب دیــده مــی شــود، امــا در ایــن رمــان خــود نویــسنده یــا شخــصیت اصــلی بــه حــضور رؤیــا اشــاره مــی کننــد و نیــازی نیــست تــا خواننــده خــود متوجــه ایــن موضــوع شــود؛ مــثلا حــضور درویــش مــصطفی بــرای عقــد هــانی و هلیــا بــه طــور اتفــاقی نیــست ، بلکه خود علی فتـاح، بـه ایـن موضـوع اشـاره مـی کنـد کـه روح او عاقـد اسـت .
در ادامــه عبــداللهیان بــه چگــونگی تغییــر شــیوههــای شخــصیت پــردازی در داســتان- هــایی کــه بــه شــیوه جریــان ســیال ذهــن نگاشــته شــدهانــد، اشــاره مــی کنــد: «گفتــار در داســتانهــای قبــل از قــرن بیــستم همــواره منطقــی و دارای ســیر خــاص خــود بــود؛ یعنــی بـین دو شخـصیت بـه صـورت سـئوال و جـواب طـرح مـی شـد و ادامـه مـی یافـت ؛ امـا در داستانهای سـیال ذهـن ممکـن اسـت بـا سـؤالی چنـدین بـار تکـرار شـود یـا اول جـواب و بعـد سـؤال طـرح گـردد و ...