چکیده:
با اینکه کانت نوشتههای قابل توجهی در فلسفهی سیاسی و اجتماعی دارد، آراء وی در این حوزه عموما در سایه فلسفه نظری وی و نیز فلسفهی سیاسی و اجتماعی هگل واقع شده و بنابراین، کمتر مورد توجه جدی قرار گرفته است. اما برای درک اهمیت آراء سیاسی و اجتماعی کانت لازم است آراء او در این زمینه در نسبت با آراء پیشینیان وی خوانده شود. در این مقاله قصد داریم فلسفهی سیاسی و اجتماعی کانت را در امتداد آراء ژان ژاک روسو و به ویژه مفهوم «ارادهی عام» وی مورد بازخوانی قرار دهیم و نشان دهیم که چگونه کانت در جهت تکمیل و بلوغ فلسفهی سیاسی و اجتماعی روسو گام برداشت. در اینجا بررسی خواهیم کرد که چگونه کانت با تأثیرپذیری از روسو، نسخهای بنیادین از «خود آیینی اراده» ارائه داد و قانونگذار بیرونی را به «خودقانونگذاری» تبدیل کرد و با رفع ناهمسازیهای فلسفهی سیاسی و اجتماعی روسو، فصل جدیدی را در فلسفهی سیاسی و اجتماعی گشود.
خلاصه ماشینی:
بنا بر نظر هگل ، عقلانیت کانتی در حوزه سیاسی و اجتماعی، درون ماندگار١ نیست بلکه یک کلیت ٢ بیرونی و صوری است و همین امر باعث شده فلسفه ی سیاسی کانت محتوای خود را از طبیعت بگیرد و نقطه شروعش را انسان هایی قرار دهد که هر کدام به شیوه خاص خود دنبال سعادت خویش هستند و خواسته های اخلاق و عقلانیت ، یعنی کلیت ، تنها به عنوان قیود و محدودیت های بیرونی تحمیل شده بر افراد اعمال میشوند.
بنابراین ، «شرط صوری» اینکه انسان به جایگاهی که طبیعت برای او در نظر گرفته است ، برسد و «قابلیت تعیین غایات را در خود به وجود آورد»، این است که از وضعیت طبیعی خارج شود و به اجتماع مدنی پا گذارد چرا که «عالیترین غایت طبیعت - یعنی توسعه همه ظرفیت های طبیعی- تنها در اجتماع میتواند برای نوع بشر تحقق یابد» (٤٥ :١٩٨٩ ,Kant).
کانت مسئله تأسیس یک قانون (نظام ) مدنی کامل را تابع مسئله ارتباط خارجی قانونمند جوامع مدنی با یکدیگر میداند و معتقد است همان حالت جامعه پذیری غیراجتماعی که انسان را به ورود به یک جامعه مدنی وادار کرد، به نوبه خود موجب میشود که هر اجتماع مشترکالمنافعی ١، در روابط خارجی خود، یعنی به عنوان یک کشور نسبت به کشورهای دیگر، در یک آزادی نامحدود قرار داشته باشد؛ در نتیجه هر حکومتی باید از حکومت های دیگر همان شروری را انتظار داشته باشد که [در وضعیت طبیعی] افراد را تحت فشار میگذاشت و آن ها را برای ورود به یک وضعیت مدنی قانونمند الزام میکرد.