چکیده:
در تفکر ملاصدرا و ابنعربی، از سه جنبة هستیشناسی، معرفتشناسی و انسانشناسی، میتوان به اثبات وحدت وجود پرداخت، و میتوان گفت این سه به نوعی در هم آمیختهاند. روح افکار ابنعربی، چیزی جز وحدت وجود نیست. وحدت وجودی که، مبنای آن، واقعگرایی، یا همان اصالت وجود مبتنی بر کشف، شهود و تجربه است. ملاصدرا نیز، با طرح اصالت وجود، راه را، برای وحدت موجودات عالم، باز کرد، و ما سوی الله را، چیزی جز شعاعها و پرتوهای نور حقیقی، و حقیقت وجود (ذات لایزال الهی) نمیداند. آنچه اصیل و یگانه است، همان هستی و ذات خداوند است. او، در عین پیروی و دفاع از دیدگاه ابنعربی در وحدت وجود، بر خلاف وی، که روش عقلی را در الهیات، نه کافی میداند و نه لازم، تلاشهایی برای عقلانیکردن آنچه ورای طور عقل است را، برای فهم عموم، انجام داده است. در این نوشتار، تلاش بر این است تا مبانی و سبک این دو حکیم و عارف الهی از سه جنبة مذکور، یعنی معرفتشناسی، هستیشناسی، و انسانشناسی، در شکلگیری نظریة وحدت وجود، بررسی و مقایسه شود.
خلاصه ماشینی:
او، در عین پیروی و دفاع از دیدگاه ابن عربی در وحدت وجود، بـر خلاف وی ، که روش عقلی را در الهیات ، نه کافی می داند و نه لازم ، تـلاش هـایی برای عقلانی کردن آن چه ورای طور عقل است را، بـرای فهـم عمـوم ، انجـام داده است .
پس بنا به وحدت ظاهر و مظهر، به این نتیجـه مـی رسـیم کـه در سرای هستی غیر از یک وجود نیست ، که در عین حال ، هـم واحـد اسـت و هـم کثیـر (ابن عربی ، بی تا ج: ٤٢٠).
از نظر ابن عربی ، وحدت وجود، یکی از اسرار مهم عرفان است ؛ وی ، بر این باور اسـت که وجود عالم ، وجود خداست .
حقیقت عالم نیز چیزی جز خدا نیست ، و این همان وحدت وجود نزد ابن عربی است .
این تناقض وحدت وجود، از نظر او، صرفا غیر عقلانـی و مربـوط بـه طوری ورای عقل است ، یعنی عقل در ادراک وحدت وجود دچار پارادوکس مـی شـود؛ از این روست که جهان بینی ابن عربی سرانجام به حیرت منتهی می شـود، و معتقـد اسـت سـر نهایی حضور وجود در اشیا، برای ما مجهول است .
این جهان بینی ، جهان بینی تجلی الهی است و بر اساس مبانی ابن عربی ، حق ، دارای دو جنبة ظاهر و باطن است که از جنبة باطن ، فقط ، یک سر باقی می ماند که در بالاترین درجة کشف نیز آشکار نمی شود، اما بین ایـن دو مرحلـة ظـاهر و بـاطن ، مکانـت خاصی است که اشیا هم هستند و هم نیستند، و این همان عالم اعیان ثابته اسـت کـه فقـط برای عارف اهل فنا، کاملا قابل وصول است .