چکیده:
از گذشته تاکنون حسن و قبح ذاتی و عقلی به عنوان موضوع و قاعدهای مهم و بنیادین در کلام اسلامی مطرح بوده است. جریان و تأثیر این قاعده در حوزه های عقیدتی، اخلاقی، فقهی و سیاسی موجب شده تا متفکران اسلامی در قالب دو گروه عدلیه و اشاعره، در صدد اثبات و نقد آن برآیند. عدلیه بر«ذاتی» و «عقلی» بودن حسن و قبح برخی افعال و اشاعره بر «الهی» و «شرعی» بودن آنها استدلال نموده اند؛ عدلیه با تمسک به دلائلی از جمله: بداهت و ذاتی بودن حسن و قبح، اقرار منکرین شرایع آسمانی در مقابل اشاعره مبنی بر تغیر حسن و قبح، محدودیت و تکلیف خداوند وغیره به نقد یکدیگر پرداخته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی دو دیدگاه را به صورت نقد و اثبات بیان نموده و نظریه ی «حسن و قبح ذاتی و عقلی» را اثبات می نماید و عمده ی انحراف اشاعره را ضعف در خداشناسی، تحلیل غلط آیات قرآن، خلط بین مسائل و تعارضات، کنار نهادن عقل سلیم و مسائل سیاسی دانسته است.
خلاصه ماشینی:
"به این طریق که عقل بگوید چیزی که عقل، حسن و قبح آن را درک کرد و به مدح و ذم و ثواب و عقاب آن حکم نمود، در نزد خداوند نیز در دنیا مورد مدح و ذم، و در آخرت مورد ثواب و عقاب واقع شود؛ یعنی این حکم نسبت به خداوند - روزبهان اشعری و ازمدافعان حسن و قبح شرعی می باشد او با نوشتن کتاب از إبطال نهج الباطل- المطبوع ضمن إحقاق الحق در صدد نقد کتاب نهج الحق و کشف الصدق علامه ی حلی برآمده است؛ از سویی قاضی نورالله شوشتری با نوشتن کتاب إحقاق الحق و إزهاق الباطل و محمد حسین مظفر با نوشتن کتاب دلائل الصدق به آن اشکالات پاسخ دادند.
مثلا اگر شما در جزیره ای دور افتاده ای بروید، در آنجا اصلا پیامبر و دینی نبوده و عقل آنان نیز سالم باشد، در مواجهه با آنان شما به فردی که از گرسنگی دارد می میرد و یا کسی به او ظلم می کند را مشاهده نمایید، در مقابل، شما به او غذا داده و او را از دست ظالم نجات بخشید، ایشان در عوض این عمل، با شما چه خواهد کرد؟مسلما جواب بدیهی است، حتی این عمل درباره ی بعضی حیوانات قابل صدق است که به بداهت درک قضایای حسن و قبح عقلی در آنان گواهی می دهد."