چکیده:
عظمت بلاغی کلام در مجموعهی انسانساز «نهجالبلاغه»، شارحان مختلف را با توانمندیها و بضاعتهای علمی متفاوت، مسحور نموده است. «منهاجالبراعة فی شرح نهجالبلاغة»، اثر میرزاحبیبالله هاشمیخویی، یکی از مهمترین و مبسوطترین شروح «نهجالبلاغه» در قرون اخیر بهشمار میآید. در این نوشتار مهمترین مؤلفههای بلاغی که در این کتاب تفسیری با هدف تبیین غنای ادبی عبارات علوی، مورد اهتمام قرار گرفته، بررسی شده است. مجاز، استعاره، کنایه و تشبیه بهعنوان حائز اهمیتترین صنعتهای بیانی مطرح شده است. صنعتهای بدیعی به دو مجموعهی آرایههای لفظی و آرایههای معنوی تقسیم شده؛ ابتداء، انتهاء، تخلص، جناس و سجع در زمره آرایههای لفظی و طباق، تناسب، عکس، استخدام و ایجاز از جمله آرایههای معنوی به شمار میآید که مورد اهتمام ویژه میرزایخویی قرار گرفته است. از این رهگذر، چگونگی پردازش عباراتی از نهجالبلاغه که دربردارندهی اینگونه محسنات بلاغی میباشد نیز تبیین گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"میرزایخویی در مقدمه منهاج البراعه به دلایل استفاده از این صنعت ادبی پرداخته و ستایش (مدح )، نکوهش (ذم )، مختصرگویی (اختصار)، رعایت ادب و زیباسازی جمله را مهم ترین زمینه های بهره گیری از فن کنایه در ادبیات عرب ، قرآن کریم و نهج البلاغه برشمرده است (هاشمیخویی، ج ١، ١٣٥٨: ١٠٦- ١٠٨) وی ضمن مثال های شعری و عبارات مختلف ادبی به اختلاف دیدگاه های جزئی میان تفتازانی، سکاکی، زمخشری و ابن اثیر پیرامون تفاوت مجاز، کنایه ، تعریض و تلویح میپردازد و در نهایت از این تتبع نتیجه میگیرد که بین این فنون ادبی نسبت عموم و خصوص من وجه وجود دارد (همان : ج ١: ١٠٨-١١١) در مقام تطبیق میرزایخویی به بسیاری از کنایه های موجود در کلام علوی اشاره نموده است .
وی این عبارت را نمونه ای از «طباق سلب » به شمار میآورد (همان ، ج ١: ١١٩) ذکر این نکته شایان توجه است که صنعت «مقابله »؛ به معنای ذکر دو یا چند کلمه متضاد با هم و سپس ذکر متعلقات آن ها به همان ترتیب اول (هاشمی، ١٣٧٩: ٣٦٠)، از نظر برخی ادیبان نوعی طباق محسوب میگردد (قزوینی، بیتا: ١١٩) و به عقیده برخی دیگر نوعی مستقل به شمار میآید (ابن أبیالاصبع ، ١٣٦٨: ٢٠١) میرزایخویی ضمن اشاره به این اختلاف نظرات ، قول اول را برمیگزیند (هاشمیخویی، ج ١، ١٣٥٨: ١٢١) حضرت علی(ع ) در ناپسندی زهد ظاهری و نفاق باطنی، هشدار میدهند که عمل آن ها مانند این است که بخواهند خداوند را برای به دست آوردن بهشت او فریب دهند، حال آن که خداوند رازهای درون را میداند و بیشک بهشت او جز به وسیله طاعتی مخلصانه و حقیقی و دور از ریاکاری و ظاهرسازیحاصل نمی شود."