چکیده:
بهرغم آنکه اطلاعات و آگاهیهای ما از حرمسرا در عصر عباسی بسیار اندک است و نیز حضور زنان مسلمان در عرصههای گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تا پیش از عصر دوم عباسی، چندان که باید نظاممند نیست، در عصر دوم عباسی (232 - 334 ق)، بهویژه ایام خلافت مقتدربالله (295 - 320 ق)، با پدیدهای به نام قهرمانگی مواجه میشویم. قهرمانه عنوان زنانی بود که واسطۀ حرم با دربار خلفا بودند و بسته به توانایی و نفوذشان، وظایف گوناگونی به آنان محول میشد. آنان (قهرمانهها) با بهرهگیری از ضعف خلافت و وجود خلأ قدرت، موفق شدند به اعمال نفوذ در عرصههای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بپردازند. روش تحقیق در این نوشتار، روش تاریخی با رویکردی اجتماعی مبتنی بر بهرهگیری از اطلاعات منابع، مقایسۀ آنها با یکدیگر و تحلیل متون است. در این مقاله سعی بر آن است با بررسی این پدیده و معرفی چندتن از قهرمانههای معروف عصر خلیفه مقتدربالله، به موضوع حضور زنان در عرصة سیاست و ملکداری پرداخته شود
Despite the limited information about harems in the Abbasid era, and also the non-systematic presence of women in various political, social, and cultural arenas until the second Abbasid era (232–334 A.H.), it is known that the phenomenon of ‘Qahramanegi’ ('commission', 'matchmaking') emerged during this era, especially in the time of al-Muqtadir Billah Caliphate (295–320 A.H). ‘Qahramaneh’ was a title given to women who acted as a mediator between the harem and the court of caliphs and, depending on their capabilities and influences, were assigned to perform different jobs. Taking advantage of the weaknesses of the caliphs as well as the existing power gap, these women managed to influence the political, social, and cultural activities. The present research was of a historical-social approach, and the reference sources were compared and analyzed. This paper is an attempt to study this phenomenon and introduce some well-known Qahramanehs in the era of the Caliph al-Muqtadir Billah, and generally, focus on the issue of women's presence in political and governmental arenas.
خلاصه ماشینی:
نقش قهرمانه ها در عصر دوم عباسی (٢٣٢-٣٣٤ ق) عباس احمدوند* ** زهرا امیری چکیده به رغم آنکه اطلاعات و آگاهی های ما از حرمسرا در عصر عباسی بسیار اندک است و نیز حضور زنان مسلمان در عرصه های گوناگون سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی تـا پیش از عصر دوم عباسی ، چندان که باید نظام منـد نیسـت ، در عصـر دوم عباسـی (٢٣٢ - ٣٣٤ ق)، به ویژه ایام خلافت مقتدربالله (٢٩٥ - ٣٢٠ ق)، با پدیده ای بـه نـام قهرمانگی مواجه می شویم .
١ درباره معنای اصطلاحی قهرمانه نیز همـین گونـاگونی بـه چشـم می خورد؛ معانی چون : عهده دار مسائل دارالخلافه (همان )؛ وزیر دربار که وظیفه اش رساندن نامه به خلیفه بود (همان )؛ کسی که به خاطر قدرت و عزتش ، مسلط و محافظ زیردستانش است و نیز قائم به امور مردان (ابن منظور، ١٤٠٨ق : ١٢/ ٤٥٦؛ زبیـدی ، ١٤١٤ق : ١٧/ ٥٩٩).
در طـول وزارت ابوعلی خاقانی (٣١٢-٣١٣ق )، افراد متقلب و مختلفی از طریق ام موسی برای مقتـدر نامه می فرستادند و درخواست مقام و وعده می دادند؛ برای نمونه ، وقتی ابوالحسن بن ابی بغـل نفوذ زیاد قهرمانه ام موسی را دید، نه تنها به او نزدیک شد، بلکه مال خوبی را نیز به او بخشید و از او خواست برادرش ابوالحسین را ـ به اصـفهان تبعیـد شـده بـود ــ بـه وزارت رسـاند (ابن اثیر، ١٣٨٥ق : ٨/ ٦٤).