چکیده:
هیرمند در حیات اقتصادی و اجتماعی سیستان جایگاه مهمی داشته و از عوامل اصلی تداوم تاریخی منطقه بهشمارمیآید. این رود مرزی در پی جداشدن بخش شرقی ایران، تشکیل کشور افغانستان و نیز نقشآفرینی انگلیسیها در مرزهای شرقی اهمیت یافت و از آن میانه، مسئلۀ آب هیرمند بین دو دولت نقش شایان توجهی را در روابط دو کشور در دورههای مختلف ایفاکرد. در این مقاله سعی بر آن است تا با روش توصیف و تحلیل تاریخی دادههای منابع موجود، موقعیت رود هیرمند به عنوان رودی مرزی در تحولات سیاسی و اقتصادی سیستان دورة پهلوی بررسی شود. یافتههای تحقیق نشانمیدهد حیات و ممات سیستان ارتباط مستقیمی با جریان رود هیرمند داشته و در نتیجۀ کاهش آب هیرمند، موقعیت اقتصادی سیستان از نظر کشاورزی و صیادی کاهش یافت.
Hirmand River has played a crucial role in the economic and social life of Siestan and is one of the prominent reasons for the historical continuity of this region. In fact, this border river gained its importance upon the separation of the eastern part of Iran, formation of Afghanistan and role-playing of the Englishmen in the eastern borders. In the meanwhile, the issue of Hirmand water has played a significant role in the relationships of the two countries during various eras. In this vein, the present paper, through adopting a descriptive method and a historical analysis of available sources, aims to study the status of the boarder river of Hirmand in the political and economic geography of Siestan during the Pahlavi era. The paper has mainly been organized based on elucidation in historical research, with emphasis on the effect of the geographical factor of “water” on political and economic changes of the eastern Iran, and through relying on documents and other archival sources. The findings of the study reveal that Hirmand River had a direct impact on the life or death of Siestan in a way that upon its water reduction, the economic significance of Siestan decreased—as the river provided the water for farming and fishing in the region.
خلاصه ماشینی:
این رود مرزی در پی جداشـدن بخـش شرقی ایران ، تشکیل کشور افغانستان و نیز نقش آفرینی انگلیسـی هـا در مـرزهـای شرقی اهمیت یافت و از آن میانه ، مسئله آب هیرمند بـین دو دولـت نقـش شـایان توجهی را در روابط دو کشور در دوره های مختلف ایفاکرد.
در این مقاله سعی بـر آن است تا با روش توصیف و تحلیل تاریخی داده های منابع موجود، موقعیت رود هیرمند به عنوان رودی مرزی در تحولات سیاسی و اقتصادی سیستان دوره پهلوی بررسی شود.
تلاش های ایران برای حـل مسـئله هیرمنـد و معضـل کـم آبـی سیسـتان در دوره پهلـوی ، بـه انعقـاد قـرارداد ٢٢ اسـفند ١٣٥١ش (١٩٧٢م ) بـین ایـران و افغانستان منجرگردید و تا کنون برای حل اختلافات به همین قرارداد مراجعه می شود.
بر این اساس ، در این مقاله سعی بر آن است تـا بـا روش توصـیف و تحلیـل تـاریخی داده های منابع موجود، جایگاه هیرمند به عنوان رود مرزی در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان دوره پهلوی بررسی شود.
هنگام حکمیت گلداسمیت ، شاخه بزرگ هیرمند حـد فاصل میان ایران و افغانستان قرارگرفت ، ولی در این زمان نه تنها شاخه بزرگ بلکـه مقـدار زیادی از آب هیرمنـد از وسـط سیسـتان مـی گذشـت و نیـزار گذشـته بـه محـل زراعـت تبدیل شده بود.
تجدیـد نظر در قرارداد رسمی بین ایران و افغانستان در مورد تقسیم آب هیرمنـد، بـا توجـه بـه زمین های زیر کشت سیستان ، ضروری به نظرمـی رسـد.