چکیده:
نفت از جمله مسائل مهم بین ایران و انگلستان در دوره رضاشاه بود. دولت انگلستان قصد داشت مدت زمان قرارداد دارسی را به مدت شصت سال دیگر تمدید کند و دولت ایران نیز برای تامین هزینه های نوسازی خود، نیاز شدیدی به درآمد حاصل از نفت داشت، و از این رو بر آن بود که تغییراتی به سود خود در قرارداد دارسی ایجاد کند. بدین منظور عبدالحسین تیمورتاش، وزیر دربار رضاشاه، به عنوان نماینده ایران وارد مذاکرات پیچیده ای با شرکت نفت و دولتمردان انگلیس شد تا سهم ایران را افزایش دهد. این پژوهش مبتنی بر روش تحلیل تاریخی با کمک گرفتن از برخی اسناد منتشر نشده، بر آن است تا ضمن بررسی روند این مذاکرات، به اهداف و همچنین موانع و دستاوردهای نهایی طرفین بپردازد. مذاکراتی که سرانجام به قرارداد نفت 1311 شمسی (1933م) انجامید.
خلاصه ماشینی:
از جمله پژوهش های صورت گرفته در ارتباط با دیپلماسی تیمورتاش می توان به این موارد اشاره کرد: غلامحسین زرگری نژاد «تیمورتاش : قربانی منافع ایران در خلیج فارس ،» مجله تاریخ ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، شماره ٤ (اسفند ١٣٨٤)، ص ١٤٠ ـ ١١٩؛ حسین آبادیان «عبدالحسین تیمورتاش و روابط خارجی ایران بر اساس اسناد نو یافته ،» فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تاریخ ایران ، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی ، شماره ٣، پیاپی ٦١/٥ (تابستان ١٣٨٨)، ص ٢٢ ـ ١.
از سویی بر اساس مفاد قرارداد، ایران صاحب ١٦ درصد از ســود خالص شــرکت نفت و تمام شرکت هایی که تأسیس می شــد، بود٢٢ و این در حالی بود که وزارت دریاداری بریتانیا با امضا قرادادی با شــرکت نفت انگلیس و ایران ، نفت مورد نیاز خود را به قیمت بســیار کم ـ بر اســاس قرارداد با نرخ ثابت و برای مدت ٣٠ ســال ـ از این شرکت خریداری می کرد و از این جهت نیز ایرانیان متضرر می شــدند.
Vanessa Martin, Oil in Iran Between the two world war, Anglo-Iranian Relations since 1800 (London: Routledge, 2005), p.
Vanessa Martin, Oil in Iran Between the two world war, Anglo-Iranian Relations since 1800 (London: Routledge, 2005), p.
Ford, The Anglo-Iranian Oil Dispute Of 1951-1952, a study of the Role of law in the Relations of States (London: Cambridge University Press, 1954), p.
Beck, "The Anglo-Persian Oil Dispute 1932-33," Journal of Contemporary History, Vol. 9, No. 4, (Oct. 1974), pp.