چکیده:
یعقوب لیث بخش وسیعی از قلمرو شرقی خلافت اسلامی تا مرزهای دارالحرب (دارالکفر) را از نظارت عباسیان و امیران وابسته به آنان خارج کرد. حضور صفاریان توام با برداشته شدن فشار مستقیم فاتحان و مهاجران مسلمان بر سرزمین های آن سوی رودخانه سند بود. بسیج نیروهای اجتماعی ضدخلافت مرکب از عیاران، مطوعه، خوارج و دیگر سپاهیان آن محدوده، همچنین دوری قلمرو صفاریان از مرکز خلافت و موفقیت یعقوب در برپایی و سازماندهی حکومتی با آرایش نظامی، خواسته یا ناخواسته به ایجاد یک سپر دفاعی بر دروازه های شمال غربی هندوستان انجامید. این رویداد بزرگ فرصتی مناسب در اختیار هندیان گذاشت که بتوانند جامعه خود را بازسازی کرده و جریان نفوذ اسلام به قلمرو خود را بیشتر از یک قرن دیگر، به تاخیر بیاندازند. حتی شهرهایی که در آن محلات اسلامی پدید آمده بود به تدریج جذب جامعه هندی شده و مردمان ساکن آن، طریق مردمان بومی را حداقل در ظواهر و آداب و رسوم و نه عقاید، در پیش گرفتند و یا به کانون بحران های داخلی شرق جهان اسلام وارد شدند. از مجموع حملات صفاریان به سوی رقیبان شان تنها جنگ با رتبیلان در سرحدات هندوستان جهت شرقی داشت. این مقاله با روش تاریخی می کوشد تا تاثیر صفاریان در توقف جریان فتوح و مهاجرت های جنگی اعراب به هندوستان را مورد بررسی قرار دهد. دستاورد مقاله نشان می دهد که تجزیه دامنه متصرفات خلافت عباسی در شرق قلمرو اسلامی با پیدایش صفاریان سرعت بسیاری به خود گرفت و این روند باعث طولانی شدن و عوض شدن مسیر نفوذ مسلمانان از مسیر اقدام نظامی دستگاه خلافت در سند و هند شد، اما راه را برای ورود پیروان مذاهب مخالف با خلافت عباسی مانند اسماعیلیان هموار کرد.
خلاصه ماشینی:
دستاورد مقاله نشان میدهد که تجزیۀ دامنۀ متصرفات خلافت عباسی در شرق قلمرو اسلامی با پیدایش صفاریان سرعت بسیاری به خود گرفت و این روند باعث طولانی شدن و عوض شدن مسیر نفوذ مسلمانان از مسیر اقدام نظامی دستگاه خلافت در سند و هند شد، اما راه را برای ورود پیروان مذاهب مخالف با خلافت عباسی مانند اسماعیلیان هموار کرد.
واژگان کلیدی: صفاریان ، رتبیلان ، یعقوب لیث ، فتوح اسلامی، عباسیان ، هندوستان The rising of Yaqub e Layth Safarid and a Cessation in Arab Conquests and Migrations to India and Indus Kurosh Salehi2 Abstract Ya'qub-i Laith Saffarid reclaimed a large part of the eastern Islamic Caliphate jurisdiction to the borders of Dar-ol-harb (Dar-ol-kofr) from the the Abbasids and their dependents princes.
آنان علاوه بر اســتفاده از موقعیت نظامی این منطقه برای بسط دامنۀ فتوح خود به هندوستان و درگیری با رتبیل (زنبیل / کابلشــاه ) که در شــرق بست قدرت داشت ،٥ به ارتباط تجاری سرزمین های اسلامی با هند از این طریق نیز توجه بســیار داشــته اند.
٨. برای آگاهی بیشتر دربارة حضور مسلمانان و اختلافات اعراب در این منطقه ، نک : محمدمعصوم بکری ، تاریخ سند معروف به تاریخ معصومی، تصحیح عمر بن محمد داودپوته (تهران : اساطیر، ١٣٨٢)؛ سیاوش یاری «سیاست های نظامی و اداری بنی عباس در هند: ٤٢٢ ـ ١٣٢ ق ،» فصلنامه تاریخ اسلام ، شمارة ٢٤ (زمستان ١٣٨٤)، ص ٣٢ ـ ٥.
احمدبن ابی یعقوب یعقوبی ، تاریخ یعقوبی، ج ٢، ترجمه محمد ابراهیم آیتی (تهران : علمی و فرهنگی ، ١٣٧١)، ص ٣١٧ ـ ٣١٦؛ ابن خیاط ، تاریخ خلیفۀ (بیروت ، دارالکتب العلمیۀ، ١٤١٥ه .