چکیده:
اسناد و مکتوبات پیوسته در ردیف منابع اصیل و مستند در پژوهشهای تاریخی به شمار میروند و اطلاعات قابل توجهی در عرصة تاریخ و فرهنگ در اختیار پژوهشگران قرار میدهند. در پژوهشهایی که به عصر صفویه اختصاص یافته است، تاریخ نگاری مبتنی بر مکتوبات از پشتوانههای مهم اطلاعات این دوره به شمار میروند؛ اسناد و منشاتی که از حاکمان محلی این مناطق باقی مانده است در شمار گنجینههای مهم تاریخی و فکری این دوره است. در بین این مجموعهها؛ نامههای خان احمد خان گیلانی به عنوان مدارکی اصیل و مستند از حوادث گیلان عصر صفویه محسوب شده و حاوی اطلاعات سودمندی دربارهی تاریخ صفویه و گیلان، بویژه در نیمهی دوم قرن دهم ﻫ.ق به شمار میرود. خان احمد خان گیلانی از حاکمان حکومت محلی آل کیا در گیلان مقارن با پادشاهی شاه عباس اول صفوی بود. در پژوهش حاضر این پرسش مطرح است، با توجه به شواهد و قراین موجود، اندیشة مذهبی حاکم بر ایران دوران صفویه چه تاثیری در رویکرد مذهبی خان احمد خان گیلانی و مذهب رایج در گیلان داشت؟ با توجه به شواهد موجود که در پژوهش حاضر اساس قرار گرفته است، میتوان گفت رویکرد مذهبی خان احمد خان نیز در راستای سیاست مذهبی صفویه بوده و حاکم مورد نظر در زدودن آثار زیدی گری و جایگزین ساختن شیعة امامی در گیلان تلاش زیادی نمود. روش پژوهش در تحقیق حاضر توصیفی، تحلیلی و با تکیه بر اسناد خان احمد گیلانی در منشات وی صورت میپذیرد. نگارنده قصد دارد تا با رویکردی تحلیلی دگرگونیهای مذهبی حاکمان و مردم گیلان را در این دوره مورد پژوهش قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"نامه ها، اسناد و فرمان هایی که از خان احمد خـان بر جای مانده است نشان میدهد که کیاییان در مدت کوتاهی تبدیل به مدافعان سر سـخت تشـیع امـامی در گـیلان شـدند و در ایـن میـان تحـت تـاثیر حکومـت صـفویه بسـیاری از ساختارهای شرعی مذهب تشیع امامی را در سراسر منطقه ی تحت حکومت خـود بـه وجـود آوردند و برای گسترش تشیع حتی دسـت بـه کشـتار هـم کیشـان سـابق خـود زدنـد.
شاه طهماسب قصد داشت با ابزارهای مختلف خان احمد خان را تحت فشار سیاسی خود قرار دهد و از این طریق مملکت او را تسخیر کند، بنابراین بهانۀ مذهبی میتوانست بهتـرین دلیل شاه طهماسب برای واژگونی آل کیا باشد، اما خـان احمـد در قصـیده ای کـه توسـط او سروده شده بود و ٦٨ بیت داشت وفاداری خود به شاه و علاقه اش را به تشیع اثنـی عشـری یاد نموده است و خود را در این نامه «غلام علی (ع ) و دشمن اهل سنت » یاد کرده اسـت .
ق توسط سپاهیان صفوی ایـن ولایـت در اختیار شاه عباس قرار گرفت ، اما از نظر مـذهبی تحـول چنـدانی در آیـین و مـذهب بخـش شرقی سفید رود تا چالوس (بیه پیش ) نیامد، زیرا این بخش از قلمرو گیلان بیش از نیم قـرن تشیع امامی را پذیرفته بودند، اما در بخش غربی گیلان هنوز اهل سنت فعال بودند بنـابراین این بخش از گیلان (بیه پس ) از رشت تا آستارا کـه کـم و بـیش تشـیع امـامی را نپذیرفتـه بودند، به طور کامل مجبور بـه پـذیرش تشـیع اثنـی عشـری شـدند، منتهـا در بخـش هـای کوهستانی تالش این تغییر مذهب به کندی صورت پذیرفت و در نهایـت بخشـی از جمعیـت این سرزمین از پذیرش تشیع سرباز زدند و بر مذهب اهل سـنت بـاقی ماندنـد."