چکیده:
در چارچوب نظری فراگفتمان (metadiscourse) هایلند (2005) الگویی برای تحلیل تعامل میان نویسندۀ متن و مخاطب آن ارائه شده است. مطابق با این الگو، نویسنده از ابزارهای مختلف فراگفتمانی نظیر نگرشنماهای (attitude markers) مثبت و منفی (صفاتی نظیر شیوا، ضعیف)، تردیدنماها (hedges) (کلماتی مانند شاید)، و یقیننماها (boosters) (قیدهایی مانند حتما) برای بیان ارزشهای یک پدیده یا میزان تردید یا قطعیت خود در خصوص یک گزاره استفاده میکند. در پژوهش حاضر کوشیدهایم بر اساس الگوی نظری هایلند، تصویری عینی از گونه (genre) نقد کتاب در زبان فارسی ارائه دهیم. به این منظور چهل مقالۀ نقد کتاب منتشر شده در نشریات علمی-پژوهشی زبانشناسی ایران را به عنوان پیکرۀ پژوهش انتخاب کرده و فراوانی چهار متغیر کلامی شامل نگرشنمای مثبت، نگرشنمای منفی، تردیدنما و یقیننما را بررسی کردهایم. یافتهها نشان میدهد فراوانی نگرشنماهای منفی در کل پیکره بیش از سایر متغیرهای کلامی است. همچنین معلوم شد که منتقدان، اغلب متغیرهای کلامی مورد نظر را در بخش پایانی مقالات نقد به کار میبرند. یافتهها در دو گروه منتقدان زن و مرد نیز جالبتوجه است، به طوری که فراوانی نگرشنماهای منفی و یقیننما در نقدهای مربوط به منتقدان مرد دو برابر متون مربوط به منتقدان زن است و به این ترتیب، رویکرد جنسیتگرا در خصوص زبان و کاربرد آن تقویت میگردد. همچنین مشخص شد که در ارزیابی کتاب، منتقدان زن بیش از منتقدان مرد به نویسندۀ کتاب توجه میکنند و برعکس، منتقدان مرد بیشتر به خود کتاب میپردازند.
خلاصه ماشینی:
"در زیر چند نمونه از نگرشنماهای مثبت و منفی فارسی را (به ویژه مواردی را که در مقالات نقد بیشتر به کار میروند) مرور میکنیم: جدول 1) نگرشنماهای مثبت و منفی صفت: شایسته؛ محترم؛ سترگ؛ مفصل؛ ارزشمند؛ کوشا؛ سختکوش؛ بهترین؛ معتبر مثبت نگرشنما قید: خوشبختانه؛ به دور از هر گونه تعصبی؛ با جدیت اسم: انسجام؛ دستاورد؛ امتیاز؛ نقطه قوت بند یا جمله: بسیار مفید به نظر میرسد؛ قابل تقدیر است؛ ستودنی است صفت: ناقص؛ ناآشنا؛ مبهم؛ نادرست؛ سوالبرانگیز منفی قید: متأسفانه؛ بابیدقتی؛ اشتباها اسم: اشکال؛ ایراد؛ اشتباه؛ کاستی؛ نارسایی؛ ضعف؛ خلاء؛ بینظمی بند یا جمله: بهتر بود؛ توجیهی ارائه نمیدهد؛ بیآنکه این اصطلاح پیشتر تعریف شده باشد؛ از قلم افتاده است لازم به ذکر است در بخش نگرشنماهای منفی، موارد مندرج در بند یا جمله هیچ کدام شامل واژهای نیستند که به خودی خود مفهومی منفی داشته باشد، بلکه برآیند مفهوم آن بند یا جمله نگرشی منفی را به خواننده القا میکند.
4. اهداف تحقیق در این پژوهش میکوشیم با الهام از انگارۀ نظری هایلند و با رویکردی آماری و تحلیلی، فراوانی ابزارهای زبانی شامل نگرشنماها، تردیدنماها و یقیننماها را در متون نقد کتابهای فارسی ارزیابی کنیم و به این پرسش کلیدی پاسخ دهیم که یافتههای پژوهش حاضر تا چه اندازه یافتههای سایر محققان از جمله، فری (1995)، بلچر (1997) و تسه و هایلند (2009) را در خصوص متغیرهای مختلف مانند تقسیمبندی مقالۀ نقد کتاب به گام و زیربخش، تشابه در ساختار مقالۀ نقد کتاب، و همچنین تفاوت زنان و مردان در استفاده از یقیننماها تأیید یا رد میکنند."