چکیده:
صبغۀ ادبی و هنر سبکی که بیهقی در نوشتن کتابش به کار برده، آن را در میان تمام آثار تاریخی زبان فارسی ممتاز کرده است. این کتاب هم از حیث نثر پارسی و هم تاریخنویسی مزیتهای فراوانی دارد و کتابی اخلاقی و آموزنده است. از آنجا که یکی از خصیصههای مهم نثر دوره بیهقی استفاده از آیات و احادیث است، سعی نگارندگان در این مقاله بر آن بوده تا هنر سبکی بیهقی و بلاغت او را از حیث کاربرد آیات و احادیث به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهند. لذا دو پرسش اصلی مطرح میشود: الف) با توجه به نوع کاربرد آیات و احادیث در نثر آن دوره، بیهقی بیشتر از چه شیوههایی بهره برده است؟ ب) آیا آیات و احادیث کاربرد و استفادههای دیگری نیز داشتهاند و تا چه اندازه این کاربرد بر اهمیت و هنر سبکی بیهقی افزوده است؟ نتیجه این تحقیق حاکی از آن است که از آیات و احادیث علاوه بر بهرهگیری به عنوان رکنی زینتی که مرسوم آن دوره بوده، برای کاربردهایی سیاسی، اخلاقی و تعلیمی، تحلیل شخصیت افراد، تعلیق و... نیز بهره گرفته شده است. در این تحقیق به نمونههایی از کاربرد آیات که بیهیچگونه فاصله به رشته نثر میپیوندند و کاربرد اخلاقی و پندآموز دارند، به عنوان برجستهترین شیوه بهرهگیری از آیات اشاره شده است.صبغۀ ادبی و هنر سبکی که بیهقی در نوشتن کتابش به کار برده، آن را در میان تمام آثار تاریخی زبان فارسی ممتاز کرده است. این کتاب هم از حیث نثر پارسی و هم تاریخنویسی مزیتهای فراوانی دارد و کتابی اخلاقی و آموزنده است. از آنجا که یکی از خصیصههای مهم نثر دوره بیهقی استفاده از آیات و احادیث است، سعی نگارندگان در این مقاله بر آن بوده تا هنر سبکی بیهقی و بلاغت او را از حیث کاربرد آیات و احادیث به شیوة توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهند. لذا دو پرسش اصلی مطرح میشود: الف) با توجه به نوع کاربرد آیات و احادیث در نثر آن دوره، بیهقی بیشتر از چه شیوههایی بهره برده است؟ ب) آیا آیات و احادیث کاربرد و استفادههای دیگری نیز داشتهاند و تا چه اندازه این کاربرد بر اهمیت و هنر سبکی بیهقی افزوده است؟ نتیجة این تحقیق حاکی از آن است که از آیات و احادیث علاوه بر بهرهگیری به عنوان رکنی زینتی که مرسوم آن دوره بوده، برای کاربردهایی سیاسی، اخلاقی و تعلیمی، تحلیل شخصیت افراد، تعلیق و... نیز بهره گرفته شده است. در این تحقیق به نمونههایی از کاربرد آیات که بیهیچگونه فاصله به رشتة نثر میپیوندند و کاربرد اخلاقی و پندآموز دارند، به عنوان برجستهترین شیوه بهرهگیری از آیات اشاره شده است.
Literary orientation and stylistic novelty used by Beihaghi in writing his history has made this work a distinguishable work among all historical works of Persian language. This work bears many advantages with regard to both Persian prose and historiography. It is also an ethical and educational work. Since one of the important features of this era’s prose is the using of verses and hadiths، the authors of this article aim to investigate descriptively-analytically the stylistic and rhetorical art of Beihaghi with regard to using verses and hadiths in this work. Thus، two main questions are raised: 1) regarding the kind of using verses and hadiths in the prose of that era، which methods have been used more by him? 2) have such verses and hadiths had other functions and usages and how much have they added to the stylistic significance and art of him? The results of this study show that، more than being a decorative element prevalent in that era، these verses and hadiths have been used for political، moral and instructive functions as well as analyzing the personality of people، suspension etc. In this study، some instances of using verses which join to the sequence of prose without any distance and have moral instructive function are pointed out as the most prominent methods of using verses and hadiths.
خلاصه ماشینی:
کاربرد آیات و احادیث در تاریخ بیهقی محمد مجوزی 1 - فاطمه علیخانی ثانی ابدال آبادی (( چکیده واژههای کلیدی مقدمه بررسی و تحلیل متون ادبی معمولا برای ارزشیابی هنری و رسیدن به پاسخ این سؤال است که چه عواملی کلام را به اثری هنری و ماندگار مبدل میسازد.
بیشترین صورت کاربرد و اقتباس از آیات و احادیث در تاریخ بیهقی، در موارد نخست و دوم به کار رفته است: ۱- از جهت کیفیت ارتباط لفظی آیات و احادیث در این شیوه، شاعر یا نویسنده عین آیه مورد نظر یا جزئی از آن را با لفظ عربی در کلام خود میگنجاند و به توضیح مفهوم و موضوع مورد نظر میپردازد که با آیه نیز تناسب دارد.
با دقت در این نکته که «این کاربرد در انواع مختلف اقتباس، دشوارترین و دقیقترین اقسام آن است و بیشتر در مواردی به کار میرود که عبارت عربی بیهیچگونه قطع و انحرافی، معنی عبارت فارسی را پیگرفته و بیان میکند» (خطیبی، ۱۳۸۶: ۲۰۱)، آگاهی و تسلط بسیار بیهقی به کلام قرآن و حدیث آشکار میشود.
از این شیوه در تاریخ بیهقی تنها در دو نمونه ذیل استفاده شده است: به صورت نقل یک یا چند کلمه از آیه یا حدیث به طریق اشاره: «عبدالله همه شب نماز کرد و قرآن خواند.
در ذیل به برخی از شیوههای معنادار کاربرد آیات و احادیث که محمد راستگو در کتاب خود از آنها نام برده اشاره میکنیم: ۱- اثر پذیری گزارهای (اقتباس و تضمین) چنانکه پیش از این اشاره کردیم، کاربرد قرآن و حدیث در ادب فارسی محدودیت ندارد و نمیتوان قالبهای آن را به چند صنعت بدیعی محدود کرد.