چکیده:
یهودیان حضوری دیرپای در ایران دارند. ایشان برای ارتباط کتبی با یکدیگر خط و زبان «فارسی یهودی» را که به زبان فارسی و خط عبری است، ابداع کردند. قدیمیترین سند از این شیوة نگارش به قرن دوم هجری باز میگردد. شاعران و نویسندگان فارسی یهودی آثار فراوانی را در تفسیر کتاب مقدس، دستور زبان و فرهنگ لغات عبری، هلاخا، میدارش، اشعار، امثال و حکایات، جادو، نامهها و اسناد حقوقی، در قالب این خط عرضه نمودند. در این آثار علاوه بر تأثیرپذیری از اصطلاحات فقهی و کلامی مطرح در منابع اسلامی، اثرپذیری از مفاهیم عرفانی و اشعار حافظ، سعدی، عطار، نظامی، مولانا و دیگر شاعران نیز به چشم میخورد. مقالة حاضر، نخست به معرفی شاعران فارسی یهودی که عناصر عرفان اسلامی را در اشعار خودشان به کار گرفتهاند، میپردازد و سپس این عناصر را در شش مبحث اصطلاحات عرفانی، رویکردهای صوفیانه، نمادها و رموز صوفیانه، صوفیستایی، صوفیستیزی و مراحل نیل به حقیقت (شریعت، طریقت، حقیقت) مورد بررسی قرار میدهد. در ضمن بر آن است تأثیر عرفان اسلامی را در آثار شاعران فارسی یهودی نشان دهد.
خلاصه ماشینی:
مقالة حاضر، نخست به معرفی شاعران فارسی یهودی که عناصر عرفان اسلامی را در اشعار خودشان به کار گرفته اند، می پردازد و سپس این عناصر را در شش مبحث اصطلاحات عرفانی ، رویکردهای صوفیانه ، نمادها و رموز صوفیانه ، صوفی ستایی ، صوفی ستیزی و مراحل نیل به حقیقت (شریعت ، طریقت ، حقیقت ) مورد بررسی قرار می دهد.
با نظر به مطالب فوق این نتیجه حاصل می شود که ادبیات فارسی یهودی کهن تقریبا در اوایل سدة دوم هجری شکل گرفته و سیر تکاملی خود را پشت سر نهاد تا اینکه تقریبا از سدة هفتم هجری به بعد، بدنة اصلی این ادبیات در آثار: شاهین شیرازی ، عمرانی ، خواجة بخارایی ، امینا، راغب ، بابایی بن لطف ، بابایی بن فرهاد، شهاب یزدی و دیگر شاعران و نویسندگان فارسی یهودی با مضامین مذهبی ، تاریخی ، حماسی ، عاشقانه ، تعلیمی ، غنایی ، ١.
موسی نامه و برشیت نامة مولانا شاهین شیرازی ؛ ساقی نامه ، گنج نامه و انتخاب نخلستان از عمرانی ؛ دانیالنامة خواجة بخارایی ؛ شهزاده و صوفی راغب اصفهانی ؛ حیات الروح سیمانطوب ملمد و نیز برخی دیگر از اشعار وی آثاری هستند که مورد توجه ما قرار گرفته اند.
این واژه در مفهوم عامش یعنی «تنگدست و بی چیز»، در آثار شاهین دیده می شود، از جمله در ابیات زیر: 2 ز لشکرهای فرعون میر و درویش نـبودی با وی او را کینه در پیش 3 منه دیـگر کسی اندر سـر خویش نیارد در جهان از شاه و درویش این اصطلاح در سیر تکاملی خود در آثار عمرانی و خواجة بخارایی ، راغب و دیگر شاعران فارسی یهودی به معنای فقیر به کار رفته است .