چکیده:
این مقاله به بررسی تحلیلی کتاب احمد بن علی بن عباس نجاشی، از رجالیان معروف شیعه پرداخته و با توجه به قرائنی اثبات میکند که فهرست اسماء مؤلفی الشیعه، نه در زمان حیات مؤلف آن؛ که سالها پس از فوت او از طریق فرزندش، علی بن احمد بن عباس نجاشی با اجازه به یکی از شاگردان معمر ابن نجاشی پدر، ابوالصمصام مروزی، به جامعه علمی آن زمان تقدیم شده است. از جمله دلایلی که به روش مقایسهای و تحلیلی، نشان میدهد ابن نجاشی پسر، پس از وفات پدر در حد توان علمی خود، مسودههای پدر را تنظیم و تدوین کرده، عبارت است از: جملۀ دعایی «أطال الله بقاه و أدام علوه و نعماه» در سه قسمت از نسخۀ اصلی کتاب، موارد الحاق و اصلاح در برخی از ترجمهها، آوردن ترجمههای متعدد از یک فرد، به صورت با فاصله یا بیفاصله، بهگونهای که دو یا سه نفر بهنظر میآیند، درحالی که اینطور نیست.
خلاصه ماشینی:
از نظر ادبی، باید تمام این نسب به عنوان مبتدا تلقی شود و جملۀ بعدی عطف بیان باشد که می گوید: «احمد بن العباس النجاشی ا́Oسدی مصنف هذا الکتـاب، أطـال الله بقاه و أدام علوه و نعماه»؛ یعنی احمد بن علی بن احمد بن عباس همان کسی است که در معاجم رجالی و مجامع علمی، به نام احمد بن عباس نجاشی شهرت رسمی دارد و همان احمد بن علی است که این کتاب فهرست را به رشتۀ تألیف و تصنیف کشـیده است ؛ گرچه خود را به نام جدش احمد بن العباس النجاشی معرفی میکند.
ک : همان، ج١٠٩، ص٣٠) نکتۀ مهم این است که در متن اجازٔە ع̂Oمه ، نام مؤلف ، ابن نجاشـی، بـه صـورت «النجاشی» وارد شده بود و در اجازه قطیفی و اجـازه محقـق کرکـی نیـز بـه درسـتی حکایت شده بود، ولی در اجازٔە شهید ثانی به این صورت حکایت شده اسـت : «عـن أبی الصمصام المروزی مصنفات الشیخ أبی العباس احمد بن علی بن احمد بن العباس النجاشی»؛ و به تقلید از شهید ثانی دیگران نیز او را به عنوان «ابوالعباس» می خواننـد، چنان که پیشاپیش همه ، فرزند شهیدثانی عبارت ع̂Oمه را تغییر داده و صریحا حکایت کرده است : «عن عماد الدین أبی الصمصام عن الشیخ أبی العباس احمد بن علـی بـن احمد بن العباس النجاشی».
٢٧ این طریق شیخ طوسی موافق طریق ابن نجاشی است که براساس فهرسـت خود هم از طریق ابن عبدون از ابیطالب عبیدالله بن ابیزید از حمیـد بـن زیـاد تمـام مرویات و مسموعات و مدونات آنان را روایت مـیکنـد و هـم از طریـق ابوالعبـاس سیرافی از احمد بن جعفر بن سفیان از حمید بن زیاد؛ چنانکه در عنوان اول ابـراهیم بن صالح یاد کرد.