چکیده:
اوضاع اجتماعی و نیازهای فرهنگی موجود در اوایل دهۀ هفتاد میلادی، زمینهساز شکلگیری جنبشی به نام «کمینهگرایی» شد که اندکاندک در حوزههای گوناگون هنر و ادبیات تجلی یافت. «داستانک» یا «داستان کوتاه کوتاه» از نمونههای برجستۀ این رویکرد در ادبیات داستانی است. هر چند پیشینۀ شکلگیری این نوع ادبی را عموما به غرب نسبت دادهاند، بسیاری از نویسندگان آثار ادبی مشرقزمین و بهویژه ادبیات فارسی، از روزگاران پیشین از این نگرش در آثار خویش بهره بردهاند. از این رو نمونههای فراوانی از آثار کمینهگرا در متون کهن ادبیات فارسی وجود دارد. برای نمونه، تذکرةالأولیا حاوی حکایات و خردهحکایات متعددی است که برای بیان مفاهیم مورد نظر نویسنده به عامۀ مردم، با زبانی موجز و ساده و گویا، به رشتۀ تحریر درآمده است، به گونهای که میتوان حضور مؤلفههای کمینهگرایانه در متن را از ویژگیهای برجستۀ این کتاب تعلیمی دانست. نویسندگان مقاله، از یک سو درصدد کاربست شاخصههای متون کمینهگرا به پارهای از حکایات کتاب تذکرةالأولیا و سنجش آنها از منظر ویژگیهای ساختمند نوع ادبی داستانک هستند، و از سوی دیگر، به چرایی بهرهمندی عطار از این رویکرد مدرن ادبی پاسخ گفتهاند.
خلاصه ماشینی:
براینمونه ،تذکرةالأولیاحاویحکایـات وخرده حکایات متعددیاست که برایبیان مفاهیم موردنظرنویسنده به عامـهمردم ،بـازبـانیمـوجزو ساده وگویا،به رشتـهتحریردرآمده است ،به گونه ایکه می توان حضورمؤلفه هایکمینه گرایانه درمـتن راازویژگی هایبرجستـهاین کتاب تعلیمی دانسـت .
اگرچه پاره ایازمختصات ایـن سبک ادبیدرآثاردیگرنویسندگان معاصرـمانندصادق چوبـک ،راضـیه تجـار،بلقـیس سلیمانیـهم دیده می شود(صابرپور،١٣٨٨:١٤٤)،سابقÞحقیقیگرایش به مختصرگوییرا می توان نزدبزرگان ادبیات کلاسیک فارسی سراغ گرفت که برلزوم ایجازوگزیده گوییو القایمعانیبیشترونغزترازراه بیان مختصرتأکیدداشته اند.
درمقالـه حاضر،برایبررسیشاخصه هاومختصات کمینه گرایانـهداستانک ،یک مـتن شناخته شده ازادبیات کلاسـیک فارسی ـیعنیتـذکرةالأولیایعطـارـرابرگزیـدیم و درصدداثبات این فرضیه برآمدیم که خیلیازحکایـت هـایتـذکرةالأولیا،حکایـت هـای کوچک تریرادردل خویش دارندکه نه تنهاازعموم ویژگی هاییک داستانک به معنای مـدرن برخوردارنـد،بلکـه نشـان دهنـدـهالتفـات وعنایـت چشـمگیرعطـاربـه مزایـای زیباییشناختیاین سبک ـنظیر«مخاطب محوری"و«تأثیرگذاری"ـهستند.
ازمیان پژوهش هایانجام شده در ایران می توان به مواردزیراشاره کرد:«مینیمالیسم وداستان کوتاه کوتاه یاکارت پستال " ازکامران پارسی نژاد،«کمینه گراییدرداستان نویسی معاصر"نوشتـهاحمدرضیوسـهیلا روستا،«داستان کوتاه مینیمالیستی"اززینب صابرپور.
معرفیاجمالیتذکرةالأولیا تذکرةالأولیاـکه درزمرـهمشهورترین آثارعرفانیوتعلیمی منثوربه زبان فارسی اسـت ـ کتابیاست درذکرسخنان واحوال مشایخ وبزرگان صوفیه ،به گونه ایکه هـربـاب بـه شرح احوال یکیازآنان اختصاص یافته است .
٤. مخاطب محوریوایجازوسادگی زبان ایجازیکیازبرجسته ترین ویژگی هایمتن کمینه گراست ،به گونه ایکه می توان آن رایک مؤلفـهدیداریدرتشخیص این متون دانست .
٤. اندیشه محوری یک متن داستانی کمینه گرامخاطب راهمواره به اندیشیدن دعوت می کند.
همچنـین در این مرحله ،پاسخیرازگشایانه به درگیریوکشمکش داستان داده می شـودوپـس ازآن داستانک عموماسیرینزولیراطیمی کند.
نتیجه کمینه گراییکه ازمختصات نوجویانـهمحصولات فرهنگی جوامع امروزین است ،تـأثیراتی رادرآثارادبیبـرجـاینهـاده کـه ازآن جملـه می تـوان بـه ظهـورنـوع جدیـدیدر داستان نویسی بانام «داستانک "یا«داستان کوتاه کوتاه "اشاره کرد.