چکیده:
این مقاله، چگونگی تبدیل مدفن ارغونخان، چهارمین ایلخان مغول، به زیارتگاه اسلامی «قیدار نبی» را توضیح میدهد و همچنین توجیه منطقیتری در رابطه با منشأ نام «قیدار» ارائه میکند. نام «قیدار»، نخستین بار توسط شرفالدین علی یزدی در تاریخ جهانگیر مقدمة ظفرنامه (تألیف 822 ق) در ارتباط با محل دفن ارغونخان و نیز در ظفرنامه (تألیف 831-828 ق)، در ارتباط با شرح وقایع سال 805 ق (دورة یورشهای امیرتیمور و حادثة درگذشت امیرزاده محمدسلطان) ذکر شده است. از آن زمان، «قیدار» در منابع مکتوب و نیز در باور مردم، با «قیدار بن اسماعیل بن ابراهیم نبی» یکی دانسته شده است. این مقاله نشان میدهد که «قیدار» در اصل یک جای نام بوده، و این جاینام، ریشه در لفظ مغولی خانقاه/ صومعه (keyid) داشته است؛ خانقاهی که سالها پس از درگذشت و خاکسپاری ارغونخان در کوه سجاس (کوه قیدار فعلی)، توسط اولجتای خاتون، دختر او، در حوالی مدفن پدر بنا شده بود. این تحقیق از منابع تاریخی و جغرافیایی بهره میگیرد و با تحلیل ریشهشناختی جاینام «قیدار»، رهیافتی زبانشناسانه را برمیگزیند.
خلاصه ماشینی:
"نام «قیدار»، نخستین بار توسط شرف الدین علی یزدی در تاریخ جهانگیر مقدمۀ ظفرنامه (تألیف ٨٢٢ق ) در ارتباط با محل دفن ارغون خان و نیز در ظفرنامه (تألیف ٨٣١-٨٢٨ق )، در ارتباط با شرح وقایع سال ٨٠٥ق (دورة یورش های امیرتیموروحادثۀ درگذشت امیرزاده محمدسلطان ) ذکر شده است .
این مقاله نشان میدهدکه «قیدار» در اصل یک جای نام بوده ،و این جای نام ، ریشه در لفظ مغولی خانقاه / صومعه (keyid) داشته است ؛ خانقاهی که سال ها پس از درگذشت و خاکسپاری ارغون خان در کوه سجاس (کوه قیدار فعلی)، توسط اولجتای خاتون ، دختر او، در حوالی مدفن پدر بنا شده بود.
اما اگر بقعۀ «امامزاده قیدار»،یا آن طور که از دیرباز معروف است مزار «قیدار نبی »، به جای مدفن ارغون و خانقاهی است که دختراو در محل دفن پدر بنا کرده بود، چراو چگونه مقبرة ایلخان بودایی مغول ، به مزارو زیارتگاهی اسلامی تبدیل شده است ؟و چه ارتباطی میان نام «قیدار» و قبر ارغون و خانقاه دراویش که توسط دختر ارغون ساخته شد، وجود دارد؟ زیپولی منشأ نام «قیدار» را در نام معبدی دانسته که ـ به زعم اوـ در همان محل ، پیش از دفن ارغون ، برای «کداره » (Kedāra) ساخته شده بود (١٨ :١٩٧٨ ,Zipoli).
به همین نحو، دره ای را هم که در پای کوه سجاس واقع بودـ جایی که مدفن به اصطلاح «قیدار نبی » و محل شهر امروزی قیدار است ـ «قیدر» (در اصل «کیددر»:مرکب از دو جزء keyid و «در»)یعنی «درة خانقاه » نامیدند(٤١) صورت اخیر را باید کهن ترین شکل این جای نام دانست ."