چکیده:
یکی از ابعاد علمی و اخلاقی قرآن شیوه تربیت عبادی آن است. این نوشتار درصدد است تا با بیان مبانی، ابعاد، اهداف، ویژگیها و موانع تربیت عبادی مبتنی بر آیات قرآن، تصویری از نحوه و چگونگی تربیت عبادی قرآن را به تصویر بکشد و روش قرآن را در رشد دادن و تربیت انسانها در مسیر عبودیت و بندگی مطرح سازد؛ از اینرو، بعد از مفهومشناسی عبادت و تربیت به مبانی تربیت عبادی در قرآن همچون خدامحوری، فقر ذاتی انسان، ابعاد تربیت عبادی از قبیل عقلانی، جسمانی و اجتماعی ـ سیاسی بودن عبادت، اهداف تربیت مانند لقاء الله، ویژگیهای تربیت عبادی خاضعانه، خالصانه، عالمانه، عاشقانه و... و نیز موانع و آسیبهای تربیت عبادی پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به این دو تقسیمبندی، در نوشتار حاضر، قسم سوم و چهارم از معنای عبودیت در قرآن مورد بررسی قرار میگیرد، و اینکه برای رسیدن به مقام عبودیت و بندگی و عبد واقعی خدا شدن و فاصله گرفتن از دنیا و پرستش آن، قرآن مجید چه روشی و راهکاری را پیشنهاد کرده و به چه نحو انسان را در این بُعد تربیت میکند.
علامه طباطبایی در توضح این آیه مینویسد: خلاصه از آیه بر میآید که تصدق و دادن زکات (که از مصادیق اعمال عبادی هستند) خود نوعی توبه است (طباطبایی، المیزان، 1402: 9 /513)؛ در نتیجه، انسان با عبادت و پیروی از فرامین الهی به درجة توبه واقعی نائل میشود و مورد پذیرش خداوند متعال قرار میگیرد.
2. عبادت جسمانی برخی از عبادات علاوه بر اثرگذاری روحی و طهارتی که برای قلب و جان هر انسانی دارد، برای جسم انسان نیز مفید است و به عبارتی، جسم انسان نیز باید در مسیر عبودیت و بندگی خدا به حال خضوع، خشوع و کرنش درآید تا این حالت بندگی و ذلّتی که انسان در وجود خود در برابر خداوند احساس میکند، در ظاهر و اعضاء و جوارح انسان نیز ظهور و بروز یابد؛ لذا در آیات فراوانی امر به رکوع و سجود (زمر/9؛ حج/77؛ حجر/98؛ اعراف/206 و...
2. عبادت خالصانه قرآن در تربیت عبادی بندگان به این نکته اشاره میکند که عبادتِ واقعی و مورد رضایت خداوند عبادتی است که به دور از هر گونه ریا باشد و خالصانه انجام پذیرد: (وَ ما أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ...