چکیده:
مقاله حاضر به بررسی مهمترین تحولات نهضت روحانیت ایران در طول دوره پهلوی میپردازد. پرسش مهمی که در اینجا مطرح میشود، این است که نهضت روحانیت ایران در اواخر دوره پهلوی به رهبری امام خمینی چگونه متحول شده؟ دیگری اینکه تحول در رویکرد سیاسی چه تأثیری در آینده نهضت داشته است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد سیر تحولی نهضت روحانیت از سیاستگریزی یا عدم دخالت در سیاست با رهبری امام خمینی+ و با طرح دکترین ولایت فقیه به ضرورت دخالت در مسائل سیاسی تحول و تغییر یافته است. این تحول در نهایت موجب تأسیس و شکلگیری نظام جمهوری اسلامی ایران و تداوم آن شده است.
خلاصه ماشینی:
"از این رو، به دنبال یک دوره طولانی از سیاست گریزی، سکوت و عدم مداخله در مسائل سیاسی، با رحلت آیتالله بروجردی تحول جدیدی در رویکرد روحانیت به سیاست به وجود آمد، به خصوص امام خمینی با قیام 15 خرداد 1342 و پس از آن با طرح دکترین ولایت فقیه در برابر سیاستهای محمد رضا پهلوی ایستادگی کرد و موجب تحول در رویکرد سیاسی روحانیت شده و نظام جمهوری اسلامی ایران تأسیس شد.
چنین ساختاری به ویژه پس از مرحله تغییر رژیم و استقرار پادشاهی پهلوی، امتیاز نزدیک شدن روحانیان به قدرت سیاسی و ایجاد رابطه مثبت با دولت را از آنها گرفت و در واقع بازگشت ساختار مشروطه به سلطنت مطلقه مدرن در عمل، در این زمان شکافی که بین سازمان روحانیت و حکومت از دوره قاجار به وجود آمده بود را به نهایت خود رساند و مهمترین رکن جامعه مدنی ایران را به موضع اپوزیسیون کامل دولت کشاند.
(مدنی، 1362: 12) امام خمینی+ پس از اعلام انقلاب سفید، مخالفت شدید خود را با آن و همچنین با رفراندوم اعلام کرد: به نظر این جانب، این رفراندوم که به لحاظ رفع برخی از اشکالات به اسم تصویب ملی خوانده شده، رأی جامعه روحانیت اسلام و اکثریت قاطع ملت ایران است، در صورتی که تهدید و تطمیع در کار نباشد و ملت بفهمد که چه میکند.
در واقع، تجربههای تاریخی اندوخته شده توسط روحانیت شیعه از نهضت تنباکو، انقلاب مشروطیت و عوامل بسترساز سیاسی پس از رحلت آیتالله بروجردی و پیش از آن، با نگارش کتاب کشف اسرار توسط امام در سال 1323 تحول جدیدی در رویکرد علمای شیعه و تاریخ سیاسی ایران به وجود آمد."