چکیده:
سرمایه انسانی عامل مؤثری در رشد و توسعه اقتصادی، پرکردن شکاف عمیق تکنولوژیکی،
کاهش نقش مزیت نسبی طبیعی و افزایش نقش مزیت نسبی اکتسابی کشورهای درحال توسعه،
محسوب میشود. به همین منظور سهم قابل توجهی از منابع آنها صرف آموزش نیروی انسانی
می شود. اما زمانی که باید سرمایه انسانی مورد بهره برداری قرارگیرد، به شکل فرار
مغزها خارج شده و زیان جبران ناپذیری متوجه کشورهای درحال توسعه میکند. بنابراین
شناسایی علل فرارمغزها میتواند در جلوگیری از خروج متخصصان و افزایش ضریب ماندگاری
آنها مؤثر باشد. لذا هدف این مقاله شناسایی عوامل مؤثر بر فرار مغزها از کشور ایران
به اروپا طی دوره 1382 ـ 1359 میباشد.
تئوریهای موجود و نتایج مطالعات انجام شده بیانگر آنکه فرار مغزها تابع عوامل
اقتصادی ازجمله نرخ بیکاری، دستمزد نیروی کار و شکاف شاخص رفاهی بین ایران و اروپا
میباشد و نتایج تحقیق حاضر نیز بیانگر آن است که:
(الف) نرخ بیکاری تأثیر مثبت و مهمی بر فرار مغزها از ایران به اروپا دارد، (ب)
دستمزد نیروی کار در ایران ارتباط معکوس و معنیداری بر پدیده فرار مغزها دارد، (ج)
شکاف شاخص رفاهی بین ایران و اروپا و جانشینهای آن از جمله شکاف درآمد سرانه، شکاف
تشکیل سرمایه ثابت سرانه و شکاف مخارج ملی سرانه بین ایران و اروپا تأثیر مستقیم و
معنیداری بر فرار دانش آموختگان از ایران به اروپا دارد و (د) عوامل سیاسی ـ
اجتماعی از جمله جنگ تحمیلی، حقوق سیاسی، آزادیهای مدنی و فساد یا خط قرمز
بوروکراسی نیز بصورت مثبت و معنیدار بر پدیده فرار مغزها از ایران به اروپا مؤثر
است.
خلاصه ماشینی:
"جهت برآورد معادله از روش لگاریتمی استفاده شده است و مدل غیرخطی دارای این ویژگی است که ضرایب متغیرهای توضیحی نرخ بیکاری (LUe)، دستمزد ایران LWage))، شکاف شاخص رفاه ((LWelfare و متغیرهایی که بعنوان جانشینهای شکاف شاخص رفاه بکار برده میشوند و متغیرهای آزادیهای مدنی، حقوق سیاسی، فساد یا خط قرمز بوروکراسی و متغیر جنگ تحمیلی بیانگر کششهای جزیی فرار مغزها نسبت به عوامل ذکر شده با فرض ثابت بودن سایر عوامل میباشد.
معادله (4) که در آن متغیر شکاف تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه (به قیمت ثابت سال 1995) برای ایران و اروپا به عنوان متغیر شکاف شاخص رفاهی ایران و اروپا بکار برده شده است، نتایج تخمین بیانگر آن است که نرخ بیکاری بصورت معنیداری روی فرار مغزها مؤثر بوده و ضریب فرار مغزها نسبت به تغییر دستمزد در ایران معکوس و معنیدار میباشد.
دوم اینکه با افزایش سرمایهگذاری و ذخیره سرمایه فیزیکی از دیدگاه کلان اقتصادی، نسبت اشتغال افزایش و تقاضا برای نیروی کار افزایش یافته و نرخ بیکاری را کاهش داده است، لذا این مورد نیز در اروپا باعث نیاز به نیروی انسانی و افزایش جذب متخصص و فرار مغزها شده و در ایران باعث افزایش ضریب ماندگاری متخصصان میشود.
(2003); "International Migration, Remittances and the Brain Drain: A Study of 24 Labor-Exporting Countries", World Bank, Development Research Group, Working Paper Series, June."