چکیده:
پژوهشهایی که تاکنون نظام واکهای زبان ترکی آذربایجانی را بررسی کردهاند، وضعیت واجی واکهها را مورد توجه قرار دادهاند. بیشتر این پژوهشها درمورد واکههای ساده توافق دارند، اما درمورد واکههای مرکب اختلاف نظر وجود دارد. پژوهش حاضر برآن است که نخست با بررسی دقیقتر ویژگیهای آکوستیکی واکههای آذری (مشخصا گویش تبریزی)، یک توصیف دقیق آوایی از نظام واکهای این زبان ارائه دهد. بدین منظور از 6 گویشور زبان آذری، سه مرد و سه زن، که با بازه سنی 30-40 سال انتخاب شدند، خواسته شد تا تعدادی واژه آذری دارای واکههای ساده و مرکب را تلفظ کنند. تفاوت ویژگیهای آکوستیکی واکههای ساده و مرکب برای گویشور مرد و زن با مقایسه گفتار آزمایشگاهی آنها بررسی شد. نتایج به دستآمده یافتههای پژوهشهای پیشین را در رابطه با ویژگیهای 9 واکه ساده آذری به طور تقریبی تأیید میکند. اما برخلاف نتیجهگیری بیشتر مطالعات انجامشده قبلی در مورد واکههای مرکب، شواهد آکوستیکی حاصل از این پژوهش، وجود 7 واکه مرکب در نظام واکهای آذری را به طور قطع تأیید میکند. البته دادههای آکوستیکی تنها وجود واکههای مرکب آوایی را نشان میدهند. از این رو یک بررسی واجی نیز در مورد این واکهها انجام شد. بر اساس نتایج این بررسی به نظر میرسد که این واکههای مرکب به صورت واجهای مجزا در نظام آوایی زبان آذری وجود نداشته باشند. به بیان دیگر نتایج حاصل وجود واکههای مرکب واجی را در زبان آذری تأیید نمیکند.
خلاصه ماشینی:
"قبیله-------/el/ دست-------/æl/ تصویر 1: نمودار واکهای آذری مریمی (1375) معتقد است که واکههای این زبان کوتاه هستند ولی در واژههای قرضی، در موقع تأکید و نیز در نتیجه فرایندهای آوایی مانند حذف (کشش جبرانی) میتوانند کشیده شوند.
هدف از انجام این پژوهش رسم نمودار واکهای و تعیین نظام واکهای زبان آذری (گویش تبریزی) با استفاده از ابزارهای صوتشناختی دقیق است که به ما کمک میکند وجود واکههای مرکب را بر اساس شواهد عینی تأیید یا رد کنیم.
البته همان طور که میدانیم برای واکههای مرکب دو بخش بر روی طیفنگاشت قابل رؤیت است که میتوان آنها را مرحله پیش از گذار (F) و مرحله پس از گذار (glF) نامید؛ بنابراین یک بار وسط بخش اول و یک بار هم وسط بخش دوم واکه انتخاب شده و سازههای آن به دست آمده است.
سازه 2 سازه 1 واکه 2239 298 [i] 8/1938 516 [e] 1642 745 [a] 9/1060 5/360 [u] 1000 479 [o] 1049 612 [ɑ] 8/1647 9/325 [y] 8/1482 5/345 [ɯ] 8/1526 510 [œ] جدول 4: میانگین سازه واکههای ساده تولید شده توسط سه گویشور مرد سازه 2 سازه 1 واکه 8/2681 7/340 [i] 2324 7/553 [e] 6/1936 9/926 [a] 5/1011 3/364 [u] 1157 587 [o] 6/1286 8/688 [ɑ] 8/1913 6/390 [y] 1688 407 [ɯ] 4/1810 523 [œ] جدول 5: میانگین سازه واکههای ساده تولید شده توسط سه گویشور زن اعداد به دست آمده از محاسبه میانگین سازههای 1 و 2 واکههای مرکب نیز درون جدولهای زیر برای هر گروه از گویشوران دستهبندی شده است.
همچنین نمودار واکهای مربوط به واکههای مرکب نشان میدهد که وضعیت دهان در تولید بخش اول این واکهها کاملا به وضعیت تولید واکه ساده متناظر با آن نزدیک است."