چکیده:
رعایت اصول اخلاقی گاه با لذات آنی و منافع شخصی افراد در تضاد است و این امر، پایبندی به این اصول را تضعیف میکند. این پژوهش، در جستوجوی راهکار مورد استفادۀ ناصرخسرو در نصایحش برای مقابله با این مسئله است. او با بیان کارکرد اخلاق در رفع نیازهای انسان، ضمانت اجرایی لازم را برای فراخوان اخلاقی خود ایجاد کرده است. این تدبیر به اخلاق متعالی، رنگی زمینی و کاربردی داده و انگیزهای استوار برای گرایش به آن خلق نموده است. بنابراین با توجه به پیوند ناگسستنی اخلاق و نیازهای ذاتی انسان، راهکار ناصرخسرو همواره کارآمد و مؤثر خواهد بود. این پژوهش با طبقهبندی و بررسی شواهد گوناگون از دیوان ناصرخسرو بر اساس «هرم مزلو» که از نظریههای مشهور و کاربردی علم روانشناسی است، مطلب مذکور را ثابت نموده و منطق، استدلال و تأثیرگذاری شعر ناصرخسرو را از این منظر آشکار کرده است.
خلاصه ماشینی:
پيشينة تحقيق پس از جست وجو در کتابخانه ها و سايت هاي معتبر متعدٌد، پژوهشي که بر دو پايـة مـشترک نيازهاي ذاتي انسان و اخلاق ، ديوان ناصرخسرو يا شاعر ديگري را بررسي کرده باشـد يافتـه نشد امٌا کتاب ها و پژوهش هايي بـا موضـوع مـشترک اخـلاق و روان شناسـي يـا ادبيـات و روان شناسي وجود دارد که نام مؤّلف و عنوان برخي از آن ها از قرار ذيل است : - حجازي ، بهجت الـسٌادات .
براي مثال ناصرخـسرو مخاطـب را بـه داشـتن سخاوت فرا مي خواند و آن را راهي براي تأمين نياز به احترام و عزّت نفس مي داند: ســخاوت نــشان ،گــر ثنــا بايــدت کــه بــار درخــت ســخاوت ثناســت (ناصرخسرو،۴۲۹:۱۳۸۸) اما کارکرد «رذايل » که َبعد ديگر اخلاق است ، از اين منظـر عکـس «فـضايل » اسـت ؛ براي مثال اگر بخشش و سخاوت راهي براي جلب احترام و عزّت نفـس اسـت ، طمـع ، انسان را خوار و پست مي کند: ســيل طمــع َبــرد تــو را آب روي پاي طمع کوفـت تـو را فـرق و يـال ۱ (۳۴۸) شايان ذکر است که گرچه پيوند صفات اخلاقي و نيازهـاي انـساني نـشاني از غنـاي فکري شعر ناصرخسرو است اما نمي توان آن را به عنوان يک ويژگي و تشخّص سـبکي و البته انحصاري براي شعر او در نظر گرفت زيرا اين پيوستگي با بـسامدهاي گونـاگون در آثار ديگر شعرا و نويسندگان نيز قابل مشاهده است .
او با بيان رابطة اخلاق و رفتار انسان با نيازهاي ذاتي وي ، انگيزه اي استوار بـراي گـرايش بـه فضايل و دوري از رذايل ايجاد نموده است .