چکیده:
تعلیم و تربیت انسانها در شاهنامة فردوسی که سند معتبر و دیرپای فرهنگ اصیل ایران زمین است، مقام ارزشمندی را در سایة تاریخ داستانی این قوم علم دوست به خود اختصاص داده است. موضوع تعلیم در شاهنامه همواره به شیوة مستقیم و غیر مستقیم در بخش های مختلف به خصوص در داستان زال و رودابه برجسته شده است. در این جستار، نویسندگان برآنند تا با ذکر نمونه هایی، نشانههایی از انواع تعلیم و تربیت عاطفی، عقلانی، اجتماعی، اخلاقی و دینی را بر اساس زبان نشانه بر پایة نظریات «بارت»، «لوی استروس»، «کالر»، «دوسوسور» و «اکو» تحلیل کنند و تعالیم انسانی و جهانی را از این داستان استخراج و تبیین نمایند. نتایج این مطالعه نشان می دهد داستان در تربیت عاطفی و اجتماعی به ترتیب بیشترین و کمترین فراوانی را داراست و انواع دیگر آن در حد تعادل است و با علم نشانه شناسی نیز از نظر ابیات نشانه دار و بی نشانه سازگار است.
خلاصه ماشینی:
نـشانه هـاي ايـن نـوع تربيت در اين داستان به ترتيب ورود با نشانه هايي از توحيد، عدل و معاد بيـشتر از دو اصل َنبوت و امامت خودنمايي مي کند: ۱- نشانة دو اصل توحيد و عدل (تربيت ديني ): اين دو اصل ، بهتر و زيباتر از همه جا، آن جاست که زال به جايگاه خود مي آيد اما در فـراق دلـدار بـي قـرار و بـي آرام است ؛ موبدان و بينادلان را گرد مي آورد و پس از ذکر مقدماتي در ستايش خداونـد و اطاعت از فرمان او درباره لزوم همسرگزيني براي بقاي نسل از دلدادگي خويش سخن مي گويد و با اعتقاد به اين که خداوند، عادل است و به هيچ کس به اندازه سر سـوزني ، ظلم نمي کند و انسان بايد فقط او را بپرستد، از خداوند بزرگ درخواست مـي کنـد تـا پيوند او را با دخت مهراب هموار گرداند: پـــــــذيرفتم از دادگـــــــر داورم کــه هرگــز ز پيمــان تــو نگــذرم شــوم پــيش يــزدان ســتايش کــنم چـــو ايزدپرســـتان نيـــايش کـــنم جهــان آفــرين بــشَنوَّد گفــت مــن مگــر کآشــکارا شــوي جفــت مــن بــدو گفــت رودابــه مــن همچنــين پـــذيرفتم از داور کـــيش و ديـــن کــه بــر مــن نباشــد کــسي پادشــا جهـــان آفـــرين بـــر زبـــانم گـــوا (۱۷۳ /۱) ۲- نشانة عبرت و پند آموزي که به معاد و مرگ ختم مي شود: توجه به عبـرت و اتصال به مرگ از جمله رازناک ترين مباحث بشر است و به گونه اي اهميـت دارد کـه «امروز محققان ، رشته اي با عنـوان مـرگ شناسـي يـا تانـاتولوژي (Thannatology) ايجاد کرده اند.