چکیده:
امیرالمؤمنین (ع) در سال 35 هجری کوفه را مرکز خلافت خود قرار دادند. از آنجا که این شهر نوپا و مهاجرنشین مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم سایر بلاد را نمایندگی میکرد، تحولات این شهر، هم نمایهای از موقعیت امیرالمؤمنین (ع) در آن دوره است و هم در فهم کلام ایشان نقش کلیدی دارد. بنابراین، مطالعۀ اوضاع این شهر در زمان حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بهعنوان بستر اجتماعی و فرهنگی کلام امام (ع)، ما را به اسباب صدور سخنان متفاوت ایشان دربارۀ مردم کوفه رهنمون میکند و زمینۀ فهم بهتر کلام ایشان را فراهم میسازد. محور این نوشتار، جستاری در ویژگیهای مردم این شهر از زبان امام علی (ع) در نهجالبلاغه است. حضرت در مواردی مردم کوفه را مدح و در پارهای از موارد، آنان را نکوهش کرده است. تعارض ظاهری این دو گونه بیان، به موضعگیری متفاوت مردم در قبال تحولات دوران حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بازمیگردد. در مقالۀ حاضر تلاش شده است با تکیه بر بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم کوفه، علل تفاوت کلام حضرت روشن شود. کلیدواژهها: امیرالمؤمنین (ع)، مردم کوفه، نهجالبلاغه، جمل، صفین، نهروان. امیرالمؤمنین (ع) در سال 35 هجری کوفه را مرکز خلافت خود قرار دادند. از آنجا که این شهر نوپا و مهاجرنشین مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم سایر بلاد را نمایندگی میکرد، تحولات این شهر، هم نمایهای از موقعیت امیرالمؤمنین (ع) در آن دوره است و هم در فهم کلام ایشان نقش کلیدی دارد. بنابراین، مطالعۀ اوضاع این شهر در زمان حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بهعنوان بستر اجتماعی و فرهنگی کلام امام (ع)، ما را به اسباب صدور سخنان متفاوت ایشان دربارۀ مردم کوفه رهنمون میکند و زمینۀ فهم بهتر کلام ایشان را فراهم میسازد. محور این نوشتار، جستاری در ویژگیهای مردم این شهر از زبان امام علی (ع) در نهجالبلاغه است. حضرت در مواردی مردم کوفه را مدح و در پارهای از موارد، آنان را نکوهش کرده است. تعارض ظاهری این دو گونه بیان، به موضعگیری متفاوت مردم در قبال تحولات دوران حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بازمیگردد. در مقالۀ حاضر تلاش شده است با تکیه بر بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم کوفه، علل تفاوت کلام حضرت روشن شود.
خلاصه ماشینی:
وصف کوفيان در نهج البلاغه يک دست نيست ، گاهي با سخناني تند و تيز، مردم کوفه را بـه باد نکوهش مي گيرد و زماني با کلامي درخـور توجـه ، عمـوم آنـان را مـي سـتايد و يـا از شخصيت هاي کوفي همراه خود، به نيکي ياد مي کند و براي درک درست کـلام او بايـد در چون و چرايي سخنان او کنکاش کرد تا راز چندگويي امام (ع ) در ويژگي هاي مردم کوفـه آشکار شود؛ همان گونه که خود فرموده اند: الا انّ الحديث ذو شجون فلايقولنّ قـائلکم انّ کـلام علـيّ متنـاقض لانّ الکـلام عـارض .
حضور جمع زيادي از صحابة پيامبر و برگزيدگان آنها، اين شهر را از بقية بلاد متمايز کرده بود، به طوري که گفته مي شود ٣٧٠ نفر، همراه سعدبن ابي وقاص و به دستور عمر در ابتداي تأسيس کوفه و ٨٠ تن در سال ١٨هجري و٤٠٠ نفر بعد از جنگ جمل ، همراه امام (ع ) وارد کوفه شده بودند، تا آنجا که در جنگ صفين ٢٨٠٠ تن از صحابة رسول خدا (ص ) مقيم کوفه ، همراه امام (ع ) بودند (← يعقوبي ، ١٣٧١: ٢/ ٣٦؛ محمّدجعفري ، ١٣٦٤: ١٣٤؛ مهدوي دامغاني ، ١٣٧٥: ٢/ ٢٧١؛ مسعودي ، ١٣٧٤: ١/ ٧٠٣ و ٧٠٩).
امام (ع ) از فقدان اين ياران باوفا، آن چنان متأثر مي شود که براي مدتي طولاني مي گريـد و سپس فضايل آنها را ذکر مي کند: آنان مردماني بودند که به تلاوت قرآن و فهم مقاصـد و معاني آن مي پرداختند و عمل به قرآن ، تفکـر در واجبـات الهـي ، درک هـدف و توجـه بـه اسراري که عبادات به خاطر آنها واجب و برپا داشته شده است را مورد توجه قرار مي دادند.