چکیده:
شرف الدین حسن حکیم شفائی اصفهانی شاعر،عارف و پزشک مقتدر و توانای قرن ده ـ یازدهم هجری است. زندگی وی همزمان با حکومت پادشاهان صفوی بویژه شاه عباس اول بوده است وی یکی از بنیانگذاران سبک «هندی ـ اصفهانی» یا سبک دوره صفویه است که به روایت صاحب عالم آرا ملقب به ملک الشعرا و ممتاز ایران شد. دیوان او دربردارنده 12000بیت در قالب قصیده، غزل، قطعه، ترکیب بند و رباعی است که 1060 غزل در این میان جلوه میکند.او در غزل پیرو حافظ، سعدی و مولوی است و در این نوع ادبی، بابا فغانی شیرازی را استقبال و نظیره گویی کرده است. اندیشه های عرفانی، علاقه مندی به عرفان و تصوف و نیز تبحر خاص شفائی در علوم صرف ونحو عربی سبب شد که وی دیوان خود را با عبارتهای جا افتاده و فصیح عربی به خوبی تزیین نماید. علاقه ومهارت وی در درک و فهم علم عربی شفائی را به سوی گنجینه پر فیض قرآن رهنمون ساخت. چنانکه بسیاری از ابیات دیوانش به شیوههای : اشاره،تلمیح، تضمین،حل، اقتباس، وتمثیلهای گوناگون به نام و سخنان پیامبر (ص) و سایر معصومین (ع) و ابیات قرآنی آراسته است. شفائی توانسته است دراشعار خود با عبارت پردازیها ،استدلال و بیان ما فی الضمیر به خوبی ازآیات قرآنی و قصه ها و روایات دینی بهترین بهره را ببرد. با استناد به شیوههای اثر پذیری؛ نظیر: واژگانی، گزاره ای، گزارشی، الهامی ـ بنیادی، تلمیحی، تأویلی، تصویری؛ نگارندگان در این پژوهش تلاش نمودند تا با بهرهگیری از جدولهای آماری، گونههای مختلف تجلی آیات قرآن و برجستگی نام و داستان زندگی پیامبران و معصومین را در دیوان شفائی تحلیل کنند.
خلاصه ماشینی:
"» شفائی در بیت بالا را درتعریف گرما و تخلص به مدح رسول اکرم سروده است و با استنادبه این آیه به این مطلب اشاره میکند که در شب معراج، جبرئیل که از ملائکۀ مقرب درگاه الهی است همراه حضرت محمد(ص) بود پس از طی مسافتی جبرئیل از عروض عذرخواست، زیرا از پرتو قرب الهی شهپرش میسوخت در حالیکه پیغمبر گرامی در تقرب به پیشگاه خداوندی به حد (قاب قوسین) رسیده بود.
قدرت اندوخته از پر دلی لا تحزن دانش آموخته از درس لد نا علما (دیوان، ص6) « فوجدا عبدا من عبادنا آتیناه رحمة من عندنا وعلمناه من لدنا علما» (سوره کهف آیه 65) «تا بندهای از بندگان ما را یافتند که از جانب خود به او رحمتی عطا کرده و از نزد خود بدو دانشی آموخته بودیم» شفائی این بیت را در نعت حضرت رسول اکرم ( ص) سروده است و با استفاده از مضمون آیه به علم لدنی که نزد پیامبر بوده اشاره میکند.
» شفائی بیت بالا را در نعت حضرت رسول اکرم (ص) سروده است و در مصرع اول به رسالت پیامبر اشاره میکند که برای عالمیان یک رحمت از جانب خدا است و در مصرع دوم با آوردن لفظ «او ادنی» که بقیه آیه 9 سوره نجم :« فکان قاب قوسین او دنی» است."