چکیده:
این مطالعه به بررسی ساختارگذرایی خطبه بیست وهفتم نهج البلاغه براساس فرانقش تجربی نظریه نقش گرا پرداخت . ابتدا تمامی بندهای خطبه تجزیه شده و نوع فرایند، تعداد مشارکین و نقش هر مشارک در هر بند مشخص شد. بیشترین بسامد مربوط به فرایندهای مادی (٤٣ مورد) بوده و سپس فرایندهای رابطه ای با ٢٤،ذهنی با ١٥،بیانی با ١٢،وجودی با ٣ و رفتاری با ٢ مورد در رتبه های بعدی قرار داشتند. بیش از ٣٠ درصد فرایندها به صورت محذوف به کار رفته بود؛ به طوریکه به عنوان مثال از مجموع ٢٤ مورد فرایند رابطه ای، ٢٠ مورد به صورت فعل محذوف "کان " از متن قابل استنباط بود. بررسیها نشان داد که موضوع هر بخش از خطبه در نوع و بسامد فرایندهای به کار رفته در آن تاثیرگذار بوده و باعث شده بود که مشارکین خاصی در فرایندها درگیر باشند. از مجموع ١٤ بند بخش اول ، ٦ بند دارای فرایند مادی، ٤ بند رابطه ای ، ٣ بند ذهنی و ١ بند رفتاری بوده و مشارکین اصلی آن "جهاد" و "الله " بود. در بخش دوم نیز فرایندها به ترتیب ٣١ مورد مادی، ١٢ رابطه ای ، ١٠ بیانی، ٤ ذهنی و ١ مورد رفتاری و "حضرت علی(ع )، "مردم کوفه " و "لشکریان معاویه " مشارکین اصلی این فرایندها بودند. بخش پایانی نیز با ٢٧ فرایند ـ ٨ رابطه ای، ٨ ذهنی، ٦ مادی، ٣ وجودی و ٢ بیانی، محل تقابل دو مشارک اصلی این بخش یعنی"حضرت علی(ع ) و "مردم کوفه " است . در بخش پایانی به بررسی سه سوال مرتبط با ساختارگذرایی (نوع فرایند، تعداد و نقش مشارکین ) بر مبنای متن خطبه جهاد پرداخته شده است .
خلاصه ماشینی:
"در برسی ساختارگذرایی بند به این نکته توجه میکنیم که چه نوع فرایندی (مادی، ذهنی ، رابطه ای ٤، بیانی ٥، رفتاری ٦ و یا وجودی ٧) در حال رخ دادن است ؟ چند مشارک در این فرایند شرکت کرده و چه نقشی بر عهده دارند؟ بررسی ساختار کنایی بند نیز به معنای مشخص کردن این است که آیا فرایند خودبه خود اتفاق میافتد یا چیزی باعث آن اتفاق میشود (تامسون ،١٩٩٦: ١١٢).
بهنام (١٣٨١: ٧٩-٦١) نیز تحلیلی زبان شناختی از گزیده هایی از کلام امام علی(ع ) در نهج البلاغه را ارائه نموده و اصول مهم زبان شناسی متن مدار، یعنی انسجام متنی ١ و توازن ٢ را مدنظر قرار داده و سعی کرده است براساس رویکرد نظام مند نقش گرای هلیدی، حقیقت معنوی عبارت نهج البلاغه که همان روش زیبای سخن گفتن است را در نمونه های سخن حضرت نشان دهد.
٢- چند مشارک میتوانند (باید) در فرایند درگیر باشد؟ ٣- نقش مشارکین در فرایندها چیست ؟ در بندهای ابتدایی بخش اول خطبه ، مشارک اصلی "جهاد" است که موضوع مورد بحث میباشد و مشارکین دیگر چون "باب الجنه "، "لباس التقوی"، "درع الحصینه "و "جنته الوثیقه " به عنوان شناسا برای آن عنصر شناخته (و یا ضمیری که به آن برمیگردد) به کار رفته اند.
تحلیل بندها براساس نوع فرایند و مشخص کردن مشارکین در بند و عناصر موقعیتی آن ، نشان داد که بیشترین نوع فرایندها در این خطبه فرایندهای مادی بوده و سپس به ترتیب فرایندهای رابطه ای، ذهنی، بیانی وجودی و رفتاری استفاده شده اند."