چکیده:
در فارسی معیار، تفاوت [i،e]، [u،o] و [a،ɑ] در کیفیت واکه ها در هر یک از جفت هاست. واکه های [e،o،a] باقیمانده واکه های کوتاه [i،u،a] و واکه های [i،u،ɑ] بازمانده واکه های بلند [ī،ū،ā] در فارسی میانه هستند. تفاوت کمی میان این واکه ها به رفتار متفاوت آن ها در نظام واجی فارسی معیار منجر شده است. بررسی صوت شناختی دیرش واکه های کوتاه و بلند نشان داده است که در فارسی امروز هنوز هم میان دیرش این دو گروه واکه تفاوت هست، ولی این تفاوت عمدتا به هجای باز بی تکیه محدود می شود. در پژوهش حاضر، دیرش شش واکه ساده فارسی معیار در هجای تکیه بر hVd به پیروی از لهیسته و پیترسون (1961) در گفتار 14 زن و مرد فارسی زبان اندازه گیری شد. نتایج نشان می دهد که واکه های کوتاه و بلند در هجای بسته تکیه بر نیز تمایز دیرشی دارند. واکه های کوتاه نه تنها از واکه های بلند کوتاه ترند، بلکه در الگوی دیرش هدف واکه ای و گذر سازه ای نیز میان آن ها تفاوت مشاهده می شود.
خلاصه ماشینی:
"گــرچه تمایز میــان واکههای ساده در فارسی امروز یک تفاوت کیفی است، اما هنوز هم میان واکههای /e,o,a/ که کوتاه یا ناپایدار نامیده میشوند، از یک سو و واکههای /i,u,ɑ/ که بلند یا پایدار نامیده میشوند، از سوی دیگر به لحاظ رفتاری که در نظام آوایی فارسی دارند تفاوتهایی مشاهده میشود (برای مروری بر این تفاوتها رجوع کنید به کرد زعفرانلو کامبوزیا و هادیان (1388) و مدرسی قوامی (1391)).
از جمله استرین (Strain, 1968) با بررسی شش واکۀ زبان فارسی نشان داده است که میان واکههای کوتاه و بلند زبان فارسی در هجای تکیهبر CVCبه لحاظ امتداد تفاوت وجود دارد.
مدرسی قوامی (1391) نیز با بررسی دیرش واکههای زبان فارسی در هجای باز تکیهبر و بیتکیه در گفتار 6 زن و مرد فارسیزبان نشان داده است که تمایز دیرشی بین دو گروه واکه در هجای باز بیتکیه مشاهده میشود، اما در هجای باز تکیهبر چنین تمایزی وجود ندارد.
در مقالۀ حاضر، بر آنیم تا با بررسی دیرش کل و دیرش هدف و گذرسازهای واکههای کوتاه و بلند زبان فارسی مشخص کنیم که آیا تفاوتی از نوعی که در زبان انگلیسی بین واکههای سخت و نرم در هجای بستۀ تکیهبر مشاهده میشود، در فارسی نیز در هجای وجود دارد یا خیر.
/ نمودار 1: دیرش هدف واکههای کوتاه و بلند گویشوران زن و مرد فارسیزبان (به هزارم ثانیه) آزمون تی دوطرفه نشان داد که تمایز میان دیرش گذر سازهای واکههای کوتاه و بلند نیز به لحاظ آماری معنیدار است (ارزش تی= 4.
نتیجهگیری برخی از پژوهشهای پیشین نشان داده بودند که میان واکههای کوتاه و بلند فارسی هنوز هم از نظر دیرشی تفاوت وجود دارد، اما این تمایز عمدتا در هجای باز بیتکیه باقی مانده است."