چکیده:
در برخی دعاهای معصومان^، عباراتی وجود دارد که ایشان به گناهان خود اقرار نموده و از خداوند طلب بخشش و استغفار کردهاند. یک نمونه از اینگونه روایات، حدیث «لیغان» است که در جوامع روایی اهلتسنن و شیعه از پیامبر اکرم| نقل شده است که فرمود: «در هر روز، حجابی مانند ابر، جلوی قلب مرا میگیرد و من به همین دلیل، روزی هفتادبار استغفار میکنم». این مقاله، برونرفتهای صرفا کلامی یا آنهایی را که میتوان در شمار برونرفتهای کلامی قرار داد، گردآوری، تحلیل، رویکردشناسی و ارزیابی نموده است و احتمالهای گوناگون را در حل اشکال تضاد توبه و استغفار با مقام عصمت معصومان^، اعتبارسنجی کرده است. نویسنده در فرجام به این دیدگاه راه یافته است که اگرچه برخی برونرفتها بهلحاظ دلایل سیاقی یا براساس مبانی کلامی هرگز نمیتوانند پاسخگویی شبهه باشند و مردود بهشمار میآیند، پارهای از آنها مانند حمل طلب آمرزش بر استغفار برای دفع و پیشگیری، نه رفع و درمان، یا استغفار از گناهان امت بهواسطه رهبر و پیشوا بودن، پاسخهای کارساز در رفع شبهه مطرحشده بهشمار میآیند.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس، این برونرفت اگرچه در مواردی ممکن است کارآمد تلقی شود، در توجیه حدیث یادشده ناکارآمد است؛ اما نظر به واقعیت امر، احتمال نخست که گویای آن است که رسول خدا| دچار اینگونه خواطر و تمایلات میشد، با مقام عصمت آن حضرت که متمرکز در مقام مخلصین بوده است، در تضاد است؛ زیرا بنا به ظهور قرآن کریم (یوسف / 24) مخلصین تمایلی به گناه پیدا نمیکنند، تا چه رسد امر منافی با مقام عبودیت را اراده کنند؛ بلکه وسوسه شیطان فقط در قالب خطور برای آنها معنا دارد و به مرحله تمایل نمیرسد.
(ابنحجر عسقلانی، 1379: 11 / 86 ؛ مبارکفوری، 1410: 9 / 103) نقد: صریح این وجه، پذیرش عدم عصمت رسول خدا| همانند سایر انبیای الهی نهتنها از گناهان صغیره که را گناهان کبیره است که مورد پذیرش برخی از فرقههای اسلامی نیز میباشد؛ (ابنابیالحدید، بیتا: 7 / 12 ـ 11؛ مجلسی، ۱۴۰۳: 11 / 90؛ فاضل مقداد، ۱۴۰۵: 165) لیکن این مبنا براساس دلایل عقلی و نقلی (همان: 274؛ ابنمیثم، ۱۴۰۶: 117؛ سبحانی، ۱۴۱۳: 3 / 57 ـ 55؛ حکیم، ۱۴۲۴: 296؛ سبحانی، ۱۴۲۵: 1 / 145؛ ربانی گلپایگانی، ۱۴۱۸: 105؛ طباطبایی، ۱۳۷۱: 2 / 134) بهکلی مردود است.
(ابنحجر عسقلانی، 1379: 11 / 86؛ مبارکفوری، 1410: 9 / 103؛ شعرانی، 1393: 324؛ بغوی، ۱۴۲۰: 4 / 183؛ فخر رازی، ۱۴۲۳: 3 / 23) نقد: این برونرفت، ظاهر حدیث را که سنت پیوسته رسول خدا| در استغفار برای خود بوده است به استغفار از گناهان امت به دلیل اینکه پیامبر| امام امت است و در برابر کارهای آنان مسئول است، تأویل برده است؛ درحالی که عدول از معنای حقیقی و حمل آن بر معنای مجازی در صورتی جایز است که: 1."