چکیده:
پاسخهای قرآن کریم غالبا منطبق با پرسشهای مخاطبان است؛ اما برخلاف انتظار، برخی پاسخها با پرسش مخاطب منطبق به نظر نمیرسد؛ بلکه گاه بهجای پاسخ متن پرسش، موضوع مهم دیگری مطرح شده است؛ مثلا در پاسخ به اینکه «چه انفاق کنیم؟»، به بیان «مصارف انفاق» پرداخته و در پاسخ «چرایی تغییر شکل ماه»، به «فوائد تغییر شکل ماه» اشاره کرده است. این شیوه در اصطلاح اهل بلاغت «اسلوب حکیم» خوانده میشود.
این پژوهش درصدد توجیه عدم انطباق ظاهری برخی پاسخهای قرآنی به روش توصیفیـ تحلیلی با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی برآمده و بدین نتیجه دستیافته است که قرآن، در همة موارد مزبور، با امتناع از پاسخ روشن به برخی پرسشهای مخاطبان، ضمن بیان موضوع مهمتر و مورد نیاز بیشتر پرسشگران، به آنان شیوه پرسش درست را تعلیم داده است. بررسی این موارد، ضمن تحلیل یکی از زیباییهای بدیعی قرآن، شبهه ناهماهنگی برخی آیات قرآن را نیز برطرف میکند.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش درصدد توجیه عدم انطباق ظاهری برخی پاسخهای قرآنی به روش توصیفیـ تحلیلی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی برآمده و بدین نتیجه دستیافته است که قرآن، در همة موارد مزبور، با امتناع از پاسخ روشن به برخی پرسشهای مخاطبان، ضمن بیان موضوع مهمتر و مورد نیاز بیشتر پرسشگران، به آنان شیوۀ پرسش درست را تعلیم داده است.
52 علامه طباطبایی نیز پس از اشاره به این دیدگاه (اسلوب حکیم) و بلیغ دانستن آن، فرموده است: آیۀ مزبور در دو جا به جنس مورد انفاق نیز پرداخته است: اولا به اجمال با تعبیر «من خیر» و ثانیا با تعبیر «وما تفعلوا من خیر فان الله به علیم»؛ بدینبیان که انفاق باید از «مال» (خیر) صورت پذیرد؛ کم یا زیاد، به هر میزان که باشد و اینکه چنین کاری، کار خیر به حساب میآید و خداوند به آن آگاه است، ولی بر پرسشگران لازم بود از موارد مصرف انفاق بپرسند که مال انفاقی را به چه کسی بدهند و آنها را بشناسند (طباطبایی، 1417ق، ج2، ص160).
بههرحال، دیدگاه اول به واقع نزدیکتر مینماید و در تأیید آن، چند وجه، میتوان مطرح کرد: اولا احتمال پرسش عرب زمان نزول از حکمت تغییرات هلال، احتمالی بسیار بعید است؛ زیرا این تغییرات، مبنای گاهشماری و تعیین وقت در میان آنان نیز بوده است، چنانکه موضوع ماههای حرام و حرمت آنها در میان عرب و نیز سنت جاهلی نسیء (تأخیر انداختن ماههای حرام) که در قرآن نیز اشاره شده (توبه: 37)، از موضوعات قطعی تاریخی شمرده میشود و روشن است تشخیص و تعیین ماههای مزبور، از طریق رؤیت هلال، بوده است.