چکیده:
از روشهای تربیت دینی «تذکر» و «موعظه» است. موعظه دعوت به نیکی توام با خیرخواهی و رقتقلب است. واژه هممعنای آن، «نصیحت» و «تذکر» است که بهمعنای پند و اندرز مشفقانه به انگیزهاصلاح و تربیت میباشد. موعظه حسنه در قرآن بهعنوان روش تربیت دینی در موضوعات اعتقادیو مسائل اخلاقی و اعمال و آداب عبادی به کار رفته است. علّامه طباطبائی با توجه به آیات قرآن، براین باور است که اگر واعظ و متعظ از شرایط علمی و اخلاقی و اعتقادی مناسبی برخوردار باشند، ونیز محتوای وعظ و اندرز دعوت به خدا باشد، سبب بیداری دلها و تربیت و تهذیب نفوس انسانهامیشود. یادآوری نعمتها و حوادث تاریخی در قرآن برای غفلتزدایی و رشد تربیت دینی آمدهاست. در این پژوهش، تفسیر و تحلیل آیات موعظه و واژههای مرتبط آن، با توجه به دیدگاهتفسیری علّامه طباطبائی در تفسیر المیزان مورد تحقیق و ارزیابی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
به اينمعنا كه موعظه چه نقشى در تربيت، بهويژه تربيتدينى دارد؟ قلمرو موعظه و نصيحت در قرآن در چهمواردى است؟ روشهاى انذار در عفلتزدايى،شرايط و موانع پذيرش وعظ از ديدگاه قرآن و نگاهتفسيرى علّامه طباطبائى در تفسير الميزان كداماست؟ خداوند به پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله دستور داده استكه با «حكمت» و «موعظه نيكو» و «جدال نيكو» مردمرا به خدا دعوت كند.
انسانها غالبا فوايد و آثارخوبى و بدى اعمال را به حكم الهام الهى و فطرتحقگرايى و يا تعليم و آموزش مىدانند، ولى به دليلگرايشهاى نفسانى از آنها غافل شده و فراموشمىكنند؛ ازاينرو، نقش واعظ بيدار كردن فطرتانسانى، يادآورى نعمتهاى فراموششده، وبرانگيختن عقول بشرى است؛ همانگونه كهاميرالمؤمنين على عليهالسلامنقش پيامبران را اينگونه بيانكرده است (ر.
علّامه طباطبائى با محوريت آيات قرآن،چهار ويژگى براى مؤثر واقع شدن موعظه بيان كردهاست: ايمان و عمل واعظ، دعوت به كار خداپسندانه،ويژگىهاى اخلاقى واعظ در اجراى دعوت، وشرايطى كه در متعظ در پذيرش اندرز لازم است.
محتواى دعوت علّامه طباطبائى درباره محتواى دعوت با توجه به آيه«وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ» (فصلت: 33)مىنويسد: از شرايط تأثير موعظه حسنه آن است كهمردم را به سوى خدا بخوانند؛ زيرا كه بهترين گفتارحقترين و نافعترين آن است و حقترين و مفيدتر ازسخن توحيد هم سخنى نيست كه همان يگانگى خداو زمينهساز رستگارى انسان است.
مرحوم علّامه درباره نقش واعظ و متعظ درپذيرش اندرز، با تكيه بر آيات قرآن درباره موعظه وتذكر و نصيحت، چهار ويژگى و شرط براى تأثيرموعظه بيان كرده است: اول اينكه واعظ به اندرزخود ايمان داشته و به آن عمل كند.