چکیده:
زنان در تاریخ سیاسی ایران اغلب دارای جایگاه درخوری نبوده و نقش مؤثری نیز در فضای سیاسی نداشتند. اما، دوران مغولان و تیموریان از این لحاظ یک استثنا بهشمار میآید. زنان در این دوران، نقش مؤثری در حوادث سیاسی ایفا نمودند و اشخاص قدرتمند و مشهور و ماندگاری از میانشان برآمدند. این زنان گاه در عرصه سیاست و نظامیگری وارد میشدند؛ گاه برای بر تخت نشاندن فرزند خود، دسیسهچینی و زمانی دیگر برای بخشش خطای بزرگان شفاعت میکردند؛ گاه سلاطین و شاهزادگان را به جنگ وامیداشتند و گاهی نیز سفیران صلح میشدند. پژوهش حاضر تصویری روشن و مستند از فعالیتها و نقش زنان در تحولات سیاسی دوره تیموری بهدست دهد. در این پژوهش، همسران، مادران، خواهران و دختران سلاطین تیموری حاکم در قلمرو ایران مورد توجهاند و همسران امیران و وزیران دربار که از خاندان تیمور نبوده و منابع نیز به آنان نپرداختهاند و نیز تیموریان هند، موضوع این پژوهش نیستند.
خلاصه ماشینی:
"از مهمترین و اثرگذارترین زنان دوره تیموری میتوان به این افراد اشاره کرد: در دوره تیمور همسرانش سرای ملک خانم، تومان آغا و عروسش خانزاده، در دوره شاهرخ همسرانش گوهرشادآغا و ملکت آغا، در دوره سلطنت کوتاه خلیل سلطان همسرش شادملک آغا، و در دوره سلطان حسین بایقرا Roemer.
1 مورد دیگر مربوط است به شفاعت سرای ملک خانم برای نجات جان شادملک آغا: در سال 807 هجری زمانی که تیمور از ازدواج پنهانی نوهاش خلیل سلطان با زنی دونپایه به نام شادملک آغا خبر یافت، دستور داد این زن را بکشند.
5 کلاویخو که به هنگام مرگ تیمور در راه بازگشت به اسپانیا بود، ستیزههای شاهزادگان تیموری در غرب ایران را از نزدیک دیده و اطلاعات خوبی درباره آن به دست داده؛ ازجمله آنکه او به تمایل و تلاشهای خانزاده (عروس تیمور) برای بر تخت نشاندن پسرش خلیل سلطان اشاره کرده است.
از سوی دیگر، عمه او پاینده سلطان بیگم که درصدد به سلطنت رساندن برادرزادهاش بود، در موقعیتی مناسب که سلطان حسین در هرات حضور نداشت، از خانهاش در بیرون هرات به باغ شهر درآمد و با همراهی جمعی از امیران ـ که آنان را از پیش با خود همراه کرده بود ـ هرات را تصرف کرد و نقاره پیروزی زد.
میرزا یادگارمحمد سالها دور از هرات به سر برده بود و آشنایی چندانی با دربار هرات نداشت؛ از این رو پس از آنکه شخصی را بهعنوان مسئول دیوان منصوب کرد، اداره امور را به عمهاش پاینده سلطان واگذار کرد و خود به جشن و همو، دولتشاه، تذکره الشعراء، ص 541؛ طهرانی، کتاب دیاربکریه، ص 491."