چکیده:
عمرو بن خالد واسطی معروف به «ابو خالد واسطی» و «عمرو بن ثابت بن هرمز» مشهور به «عمرو بن ابی المقدام» دو تن از راویان حدیث در قرن دوم هجری اند. در باره گرایش فکری این دو تن، بین رجالیان امامی اتفاق نظر وجود ندارد. مقاله حاضر می کوشد گرایش فکری این دو را با تکیه بر قراین تاریخی معلوم سازد. یکی از ملاک های مهمی که به این منظور به کار گرفته می شود، توجه به محتوای اخباری است که از اینان نقل شده است. با به کار گیری این ملاک، نتیجه گرفته می شود که ابو خالد متعلق به فرقه جارودیه و ابن ابی المقدام، بر خلاف پدر بتری اش، به احتمال زیاد، امامی مذهب بوده است. پس از آن، مقاله نشان می دهد که در یکی از اخبار دال بر موضوع دوازده امام، نام عمرو بن خالد، به اشتباه، جایگزین نام عمرو بن ثابت شده است.
خلاصه ماشینی:
3 بر اساس آنچه گفته شد، به ویژه با توجه به نقل مکرر احادیث زید به واسطۀ عمرو بن خالد تردیدی نیست که او به جریان زیدیه تعلق خاطر داشته است، اما رجالیان در بارۀ این که او به کدام یک از دو گروه عمدۀ جارودی یا بتری وابسته بوده، اتفاق نظر ندارند.
همان، ص: 232 متن این قسمت بدین شکل است: محمد بن مسعود، قال حدثنی أبو عبد الله الشاذانی و کتب به إلی، قال: حدثنی الفضل، قال: حدثنی أبی، قال: حدثنا أبو یعقوب المقری و کان من کبار الزیدیة، قال: أخبرنا عمرو بن خالد و کان من رؤساء الزیدیة، عن أبی الجارود و کان رأس الزیدیة، قال: کنت عند أبی جعفر( جالسا إذ أقبل زید بن علی(، فلما نظر إلیه أبو جعفر( قال: «هذا سید أهل بیتی و الطالب بأوتارهم» همان، ص390.
فضیلت بیهمانند اهلبیت نبوت( نقل کرده که برخی از آنها به واسطۀ ابو خالد است؛ 1 اما در این میان، چند حدیث ویژه نیز وجود دارد که کمال تفکر جارودی عمرو بن خالد واسطی (نیز فرات بن ابراهیم کوفی، صاحب تفسیر) را مینمایاند: حدثنا الحسن بن العباس قال: حدثنا الحسین [الحسن]، یعنی ابن الحسین، قال: حدثنا عبد الله بن الحسین بن جمال الطائی، عن أبی خالد قال: کنا عند زید بن علی( فجاءه أبو الخطاب [الخطابی] ...
1 مجموعۀ دیگری که نشان از وجه تمایز فکری کتاب تفسیر فرات با مصادر امامیه دارد، اخباری است که در تأویل فقرات مندرج در آیۀ 32 سورۀ فاطر 2 نقل شده است، هر چند این مضمون در تفسیر فرات با حذف اسناد آمده، 3 اما مشابه آن را حاکم حسکانی با واسطۀ عمرو بن خالد 4 از ابو حمزهثمالی از امام سجاد( نقل کرده است.