چکیده:
«ذکر» بهمعنای توجه مجدد به چیزی است که انسان به آن علم و معرفت دارد، اما اکنون از آن غافلشده است. این یادکرد و ذکر، از کارکردهای قلب آدمی است. قلب قوهای است که مرکز ادراکاتعواطف و احساسات انسانی است. یادکرد، گاهی امری غیراختیاری در انسان است و اگر انسان همبخواهد چیزی را از یاد ببرد، باز هم فراموشش نمیکند. درجه یادکرد ما از دانستهها، بستگی به درجه محبت و نفرت ما از آنها دارد. اگر تعلقخاطر،محبت و یا نفرت ما از چیزی عادی باشد، خیلی زود آن را فراموش میکنیم، اما اگر محبت و نفرتما از چیزی شدید باشد، همواره در خاطره باقی میماند. ازاینرو، ایمان و محبت اندک ما نسبت بهخدا، ما را به فراموشی و غفلت از حضرت باریتعالی سوق میدهد. اما ایمان و محبت زیاد، هرگزهیچ عامل نمیتواند موجب غفلت یاد خدا در ما شود. بندگان مخلص خدا، که پیوسته یاد خدا هستند، اگر هم عاملی موجب غفلت آنان از خدا شود،خدای سبحان وسائلی را فراهم میکند که از آنان غفلت درآیند و متوجه معبودشان شوند.
خلاصه ماشینی:
"برای رهایی از این غفلت و برای توجه به یادخداوند، شرع مقدس و نیز اساتید اخلاق، راهها وبرنامههایی معرفی کردهاند که اگر انسان بهصورت منظمآن برنامهها را اجرا کند، یاد و توجه خداوند در دل او زندهمیشود و انسان به مرحلهای میرسد که ذکر خدا سرآمدبرنامههای او میشود.
با توجه به اینکه ذکر مراتبی دارد و در آن شدت وضعف هست، اگر کسی بخواهد بر کمیت و کیفیت یاد وتوجه به خدا بیفزاید، باید علاوه بر واجبات، نمازها وعبادات مستحبی را نیز در برنامههای روزانه خود بگنجاندو بکوشد مستحبات نمازهای واجب را نیز رعایت کند،بخصوص نمازهای خود را در اول وقت اقامه کند.
البته عادت و ملکه شدن انجام نماز و عباداتدیگر آفتهایی نیز دارد؛ چهبسا انسان برحسب عادت وبدون توجه نماز بخواند یا عبادات دیگر را انجام بدهد کهدراینصورت نماز و عبادت او فاقد روح و خالی از توجهبه خداوند و بدون تأثیر واقعی خواهد بود؛ ازاینرو امامصادق علیهالسلام میفرماید: «لا تنظروا إلی طول رکوع الرجلوسجوده فإن ذلک شیء اعتاده فلو ترکه استوحشلذلک ولکن انظروا إلی صدق حدیثه وأداء أمانته»(کلینی، 1377ق، ج 2، ص 105)؛ [برای پیبردن به ایمانشخص ]به رکوع و سجود طولانیاش نگاه نکنید.
انس با ذکر وقتی حاصل میشود که انسان ازژرفای دل به خداوند توجه یابد و در خلوت و پنهان ازچشم دیگران با خدا ارتباط برقرار کند و به یاد او باشد.
کسی که با ذکر خداوند انس نیافته، باید زمینه و آمادگیکافی را در خود فراهم آورد تا برای چند لحظه اذکاریچون سبحان الله، الله اکبر و الحمدلله را بگوید؛ اما آنکه باذکر خدا انس یافته، لحظهای نمیتواند ذکر خدا را رها کندو همواره ذکر خدا را بر لب دارد و با دل نیز به یادخداست و اگر عاملی او را از ذکر خدا جدا کند، سختناراحت میشود."