چکیده:
اولین و بیشترین آثار فقهی شیعه قبل از عصر غیبت، آثار روایی هستند. مهمترین این آثار به اصول اربع ماه شهرت یافتند. در عین حال دانشمندانی مانند یونس بن عبدالرحمن و فضل بن شاذان در آن دوران به تالیف آثار مستقل فقهی و غیر روایی نیز پرداختند. علاوه بر این، نظرات و اجتهادات اصحاب دانشمند ائمه علیهم السلام ذیل برخی روایات در شرح و تفسیر سخنان آنان، حل اختلاف اخبار و تبیین قواعد فقهی استنباط شده از روایات، نمونههای روشنی از شکلگیری آثار فقهی غیرروایی در آن عصر است.
خلاصه ماشینی:
"تدوین آثار غیر روایی از بررسی کتب اربعه و نیز کتابهایی که در زمینه آثار دانشمندان و راویان شیعه در عصر حضور ائمه)ع( نوشته شده، مانند رجال نجاشی و فهرست شیخ طوسی، این نتیجه به دست میآید که برخی از آثار فقهی دانشمندان آن عصر صبغه کاملا روایی نداشته و اگر نگوییم همه محتوای آن آثار، اجتهادات و آراء نویسندگان آنها بوده، حداقل بخش قابل توجهی از محتوای آن آثار چنین بوده است.
از سوی دیگر، در مورد شخصیتهایی همچون زراره و محمد بن مسلم بسیار بعید است که آنان با ضمیر غایب از غیر امام معصوم)ع( سخنی نقل کرده باشند و این سخن توسط راویان معتبر، طبقه به طبقه تا زمان اصحاب کتب اربعه نقل شده باشد، به همین دلیل، فقیهان تصریح کردهاند که مضمرات افرادی مانند زراره و محمد بن مسلم در حکم مسندات آنها است و اضمار در اینگونه روایات خللی به اعتبار سند آن وارد نمیکند.
نتیجه با توجه به آنچه در طی بندهای پیشین گذشت میتوان به این نتیجه رسید که هر چند صبغه غالب در آثار فقهی اصحاب ائمه)ع( پیش از عصر غیبت امام زمان)ع(، نقل روایات معصومان)ع( میباشد، اما در کنار آن به روشنی میتوان آثاری مستقل و غیر مستقل از تلاشها و استنباطهای فقهی فقیهان در جهت شرح و تفسیر روایات، حل اختلاف اخبار، کشف قواعد فقهی، ابداع فروع جدید و دفاع از آراء فقهی شیعه در مقابل مخالفین را یافت."