چکیده:
نظریهی «بینامتنی» رویکردی است که به روابط بین متونی پرداخته و موجب آفرینش متن جدید میشود. هر متن خود بینامتنی است که ریشه در متون گذشته داشته و در متون آینده نیز تاثیر خواهد داشت. این نظریه در دههی شصت قرن بیستم توسط ژولیا کریستوا بین سالهای 1966و1967 میلادی مطرح شد. ظهور آیات قرآن کریم و سخنان گهربار پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) در کلام شاعر برجستهی شیعه، مهیار دیلمی، قبل از هر امری، نشانگر تاثیر پذیری وی از مضامین قرآن و سخنان آن بزرگواران بوده است و همین امر ما را بر آن داشت تا به بررسی روابط بینامتنی بین اشعار مهیار دیلمی و قرآن کریم و کلام پیامبر (ص) و ائمه اطهار(ع) بپردازیم. در این نوشتار گزیدهای از اشعار مهیار مورد بررسی قرار گرفته و نتیجهی بررسی و تحلیل این روابط نشان میدهد که این اشعار، به تناسب موضوع، با تاثیرپذیری آگاهانه از آیات قرآنی و سخنان گهربار پیامبر (ص) صورت گرفته است. اجرای عملیات بینامتنی، نشان دهندهی این امر است که بیشترین شکل بینامتنی قرآنی و روایی در این اشعار، به صورت نفی جزیی یا اجترار و نفی متوازی یا امتصاص بوده است.
خلاصه ماشینی:
"پس میتوان چنین گفت که روابط بینامتنی در این فراز از شعر مهیار، هم از نوع نفی جزیی بوده؛ چرا که کلید واژگانی چون «الرقیب، الحبیب» ذهن مخاطب را به سوی متن غایب رهسپار میکند و هم از نوع نفی متوازی میباشد؛ چرا که مهیار از مضمون آیات مذکور برای بیان مقصود بهره برده است.
عملیات بینامتنی: با دقت و امعان نظر در این بیت از شعر مهیار، میتوان چنین بیان داشت که مضمون بیت به این امر اشاره دارد که، تقوا ملاک برتری انسان است و فقط اعمال نیک انسان باعث رستگاری او خواهد شد، و به سبب تقواست، که انسان میتواند به بالاترین مراتب انسانیت برسد؛ تا جایی که پیامبر (ص) نیز در سخنان گهر بار خود چنین کلامی را بر زبان بیان میکند که « مصاحبت و همنشینی با دانشوران و پرهیزکاران، خود عاملی از عوامل ارتقای سطح معنوی و مایهی فزونی تقوا در انسان است»(نهج الفصاحه کلمات قصار 974).
رابطهی بینامتنی این فراز از شعر مهیار با آیات قرآنی هم میتواند از نوع نفی جزیی باشد؛ مبنی بر این که کلمات کلیدی موجود در متن حاضر « شدوا، رباط الخیل » اشاره به متن غایب را برای مخاطب سادهتر کرده، و هم نفی متوازی؛ چرا که شاعر از مضمون آیه نیز بهره برده است.
در بررسی روابط بینامتنی، میتوان گفت که هم از نوع نفی جزیی بوده و هم نفی متوازی؛ چرا که وجود پارهای از کلمات کلیدی در شعر، ذهن مخاطب را به متن غایب رهنمون میسازد و هم این که شاعر توانسته از مضمون آیات برای بیان مقصود خویش بهره گیرد."